Dossier: Johan Leysen | Etcetera

Dossier: Johan Leysen

De voorbije dagen namen we afscheid van Johan Leysen, die ons op zijn 73e veel te vroeg verliet. Zijn succesvolle loopbaan als internationaal gevierd theater- en filmacteur maakte hem niet minder bescheiden. ‘Ik denk dat ik iets doe en ik probeer dat goed te doen. Zo hobbel je van het ene naar het andere project,’ zei hij in 2008 tijdens een interview met Etcetera. Zijn rollen in Wittgenstein Incorporated (Jan Ritsema), Civil Wars (Milo Rau) en ACT (Kris Verdonck) maakten hem onvergetelijk. Etcetera documenteerde bijna zijn hele theatercarrière. In dit dossier lees je alle stukken die sinds 1983 over Johan verschenen, van zijn passage bij het iconische Nederlandse collectief Baal in de jaren 1970 tot zijn samenwerking met Milo Rau, die hem onomwonden zijn ‘fetisjacteur’ noemt.

Fetisjacteur

Milo Rau over Johan Leysen

Er werd me gevraagd een acteur uit te zoeken die voor mij bijzonder veel betekent. Eerlijk gezegd ben ik met veel van de acteurs met wie ik tot nu toe heb samengewerkt goed bevriend geraakt, en kan ik het hier over wel meerdere kunstenaars hebben. Sinds Hate Radio (2011) reken ik Sébastien Foucault tot mijn naaste vrienden, sinds The Civil Wars (2014) Sara De Bosschere, sinds Mitleid (2015) Ursina Lardi en sinds Das Neue Evangelium (2019) Yvan Sagnet. Ik wil het vandaag echter hebben over Johan Leysen, met wie ik in 2014 voor het eerst samenwerkte.

Milo Rau

artikel#16003.2020

Orestes in Mosul – Milo Rau / NTGent

Oude pijn in nieuwe wrakken

Volgens zijn gekende recept kruist Milo Rau de Oresteia met het puin van een door IS geteisterd Irak. Orestes in Mosul trekt de tragedie niet zomaar een hedendaags jasje aan, maar vertaalt Aeschylus’ dilemma tussen dood en vergeving naar een urgent, hetzij systemisch werkstuk.

Gilles Michiels

recensie#15604.2019

La Reprise – Histoire(s) du théâtre (I) – Milo Rau / IIPM

Between re-enactment and appropriation: the as-if strategy of Milo Rau

Acclaimed director Milo Rau knows like no other how to deal with collective traumas. In La Reprise, however, he overplays his hand as he tries to combine the violent murder of Ihsane Jarfi with a meta-theatrical reflection about reality on stage.

Charlotte De Somviele

review#15205.2018

La Reprise – Histoire(s) du théâtre (I) – Milo Rau / IIPM

Tussen reprise en recuperatie: de alsof-strategie van Milo Rau

Succesregisseur Milo Rau weet als geen ander aan de slag te gaan met collectieve trauma’s. In La Reprise vergaloppeert hij zich echter aan de koppeling tussen de gewelddadige moord op Ihsane Jarfi en een metatheatrale beschouwing over realiteit op het podium.

Charlotte De Somviele

recensie#15205.2018

Caspar Western Friedrich

De melancholie van de melancholie

Over Caspar Western Friedrich van Philippe Quesne

Hoe verbeeld je weemoed? En wat ís weemoed? Hoewel er op het eerste gezicht ‘niets’ gebeurt in Caspar Western Friedrich van Philippe Quesne & Münchner Kammerspiele, zit de voorstelling tjokvol details en voorvalletjes die een complex en paradoxaal beeld schetsen van melancholie. Quesne koppelt daarbij voortdurend terug naar de geschiedenis van de romantische melancholie en haar plaats binnen een groter historisch kader.

Pieter T’Jonck

essay#14906.2017

Zonder bloed – Inne Goris & Dominique Pauwels/LOD muziektheater

Door het lijden heen

Een oorlog is voorbij, maar gaat onverminderd door in de hoofden van de betrokken partijen: wat rest is meer verwarring, wraaklust, een willekeurig moorden. Alessandro Baricco’s novelle Senza Sangue brengt twee mensen samen die slechts enkele seconden verleden delen, maar hun leven lang rond dat ene moment zijn blijven draaien. Zij (Lieve Meeussen), ooit een kind, verscholen onder een luik in de vloer terwijl haar vader en broertje meedogenloos werden afgeslacht. Hij (Johan Leysen), diegene van haar vaders moordcommando die als eerste zou hebben gevuurd. En te midden van dat alles: een intieme blik, hij die het nalaat ook haar te doden. Inne Goris en LOD ensceneren in hun nieuwe productie Zonder Bloed een ontmoeting, na jaren van gespannen stilte tussen beiden. Daarin blijken zowel tekst (Peter Verhelst), regie (Inne Goris) en compositie (Dominique Pauwels) in elk detail trouw aan de kleinheid van dat ene, onbegrijpelijke gebaar.

Jan-Jasper Persijn

recensie#14405.2016

Sterven in goedkope schoonheid

Untitled – Kris Verdonck / A Two Dogs

In 1954 betoogt de Franse socioloog-jurist-theoloog Jacques Ellul in het essay ‘La technique ou l’enjeu du siècle’ dat de wereld niet langer wordt gestuurd door kapitaal of politiek, maar door techniek. Daaronder verstaat hij niet alleen technologische ontwikkelingen, maar ook alle economische en sociale technieken die het denken en handelen van mensen stroomlijnen.

Pieter T’Jonck

recensie#13912.2014

Hoe werken kunstenaars vandaag?

Nieuwe publicaties over Rosas en Kris Verdonck

Recent verschenen twee bijzondere boeken die een licht werpen op het ontstaansproces en de structuur van enkele markante voorstellingen. Anne Teresa De Keersmaeker bracht in gesprek met Bojana Cvejic op meticuleuze wijze haar vroege stukken Fase, Rosas danst Rosas, Elena’s Aria en Bartók in kaart. Marianne Van Kerkhoven en Anoek Nuyens reconstrueerden in Listen To the Bloody Machine het volledige creatieproces van End van Kris Verdonck. Jeroen Peeters legt de twee boeken naast elkaar.

Jeroen Peeters

boeken#13010.2012

Into the Twilight Zone: Dramaturgie van een Götterdämmerung

Met De misdaad ging midden mei in de Antwerpse Bourlaschouwburg het derde en afsluitende deel van Guy Cassiers’ enscenering van De man zonder eigenschappen in première. Twee weken later was als afsluiter van het Kunstenfestival-desarts in Brussel de volledige trilogie voor het eerst als marathonvoorstellingte zien. Dramaturg Erwin Jans blikt terug op de tekstbewerking van de zowat 2000 romanpagina’s van Robert Musil rond het Oostenrijks-Hongaarse rijk van vlak voor de Eerste Wereldoorlog. ‘De Belgische communautaire perikelen, de internationale financiële meltdown en de Europese crisis,’ zo schrijft hij, ‘vormden voor Guy Cassiers niet alleen de concrete politieke context voor, maar ook de directe aanleiding tot de Musil-enscenering.’

Erwin Jans

essay#12906.2012

Tussen afbeelding & verbeelding

De heruitvinding van de toneelliteratuur in Vlaanderen (2)

In Etcetera 116 (april) stak Erwin Jans van wal met de eerste van een reeks artikelen over wat hij noemt: de ‘heruitvinding’ van de Vlaamse toneelliteratuur onder invloed van de theaterpraktijk. In deze aflevering spelen de jaren tachtig de hoofdrol. ‘Het hoofd dat niet langer weet wat de hand doet: het is een metafoor voor een schrijven dat opnieuw lichamelijk wil worden, meerduidig, suggestief, beeldend, associatief, grillig en onvoorspelbaar.’

Erwin Jans

essay#11809.2009

Johan Leysen: ‘Ik wil vermijden dat ik een oordeel ga spelen’

Interview door Johan Reyniers

Dit seizoen is Johan Leysen na een afwezigheid van vele jaren opnieuw op Vlaamse en Nederlandse podia te zien. Afgelopen najaar speelde hij de rol van Hirohito in Wolfskers van Guy Cassiers. In mei staat hij in de eerste grotezaalproductie van Kris Verdonck. De ene keer betekent dat werken met een oude rot in het vak, de andere keer met een relatieve nieuwkomer. In beide gevallen gaat het om spelen in een door technologie gedomineerde omgeving. Etcetera sprak met Johan Leysen over acteren vroeger en vandaag, in het Frans en in het Nederlands, voor het toneel en voor de film.

Johan Reyniers

interview#11104.2008

Samenvallen met wat je denkt

Jan Ritsema en de paradox van het toneelspelen

Voor het Debat over Acteerstijlen, georganiseerd door het Theaterfestival Amsterdam, beschreven dertien dramaturgen de beoogde acteerstijl van een regisseur met wie ze regelmatig werkten. De teksten verschenen in het boekje Essays over acteerstijlen. Marianne Van Kerkhoven schreef over de werkmethode van Jan Ritsema.

Marianne Van Kerkhoven

artikel#6510.1998

Ik lijd aan Aids, ik ben op weg naar het graf maar doe onderweg nog déze voorstelling

Op 16 april 1994 overleed Ron Vawter. In dit essay, geschreven begin maart, na het bijwonen van enkele repetities en een voorstelling, beschrijft Rudi Laermans Philoktetes-Variaties als een ‘grafvoorstelling’ waarin niets is wat het lijkt. Het werd Vawters laatste werkstuk, zijn artistiek testament.

Rudi Laermans

artikel#4504.1994

Dramaturgische aantekeningen

Bij de voorstelling Wittgenstein Incorporated heeft zowat alles de vorm van een proces. Ook de dramaturgische aantekeningen vonden bun neerslag in het programmaboekje, opgedeeld in diverse stadia. Neergeschreven op verschillende tijdstippen van het werkverhaal, Nu, na het beëindigen van de eerste reeks voorstellingen gaat de stroom van bedenkingen, het werken aan het produkt gewoon verder. Vandaar deze aantekeningen: we hernemen de oude en voegen er enkele nieuwe aan toe.

Marianne Van Kerkhoven

artikel#2606.1989

Theater over filosofie

Filosofen beweren soms dat in principe niets ontsnapt aan filosofisch nadenken en verantwoording. Blijkbaar ontsnapt evenmin iets aan het theater, zelfs niet het filosoferen.

Herman De Dyn

essay#2606.1989

Waarover men niet spreken kan…

Ik zag één van de eerste voorstellingen van Wittgenstein Incorporated en werd 3 uur gehypnotiseerd. Mijn hartslag werd langzaam in het trage ritme van de redevoering gebracht en zorgde zo voor een bloedtekort in de hersenen. Die hersenen die ik dacht zo nodig te hebben. En toch was het op tijd uitgeschakeld worden van die grijze massa, de weg naar bewondering, de start tot zuiver genieten. Was dit een bewuste truc? Waren de makers dan zo handig en ervaren? Ik vond het een hele mooie avond maar kon niemand vertellen waarom. Ik stuurde vrienden, die mijn gevoelens achteraf niet konden delen. Waarom heb je ons naar zoiets gestuurd? Ja… waarom… Ik kon het niet uitleggen. En dit slachtoffer moest nu met de dader gaan praten.

Lukas Vandervost

artikel#2606.1989

“Eenvouds verlichte waters” spelen

Jan Ritsema, van opleiding docent in dramatische vorming, richtte in 1979 de International Theatre Bookshop in Amsterdam op. Zijn pedagogische theateractiviteiten ruilde hij stilaan in voor een professionele regie-arbeid. Hij ensceneerde bij het Werktheater en bij Maatschappij Discordia. Hij stichtte Mug met de Gouden Tand en was vorig seizoen verbonden aan Toneelgroep Amsterdam. Na één jaar verliet hij Amsterdams grote repertoiregezelschap o.a. om met Johan Leysen Wittgenstein Incorporated te maken binnen het Kaaitheater, Brussel en met jongeren Het heengaan te maken, een coproduktie van Stichting Cervelaat, Utrecht en De Krakeling, Amsterdam.

Hildegard De Vuyst, An-Marie Lambrechts

interview#2606.1989

Wittgenstein Incorporated

Kaaitheater, Brussel

Een voorstelling als Wittgenstein Incorporated benader je, ondanks de geloofsbrieven die de makers ervan kunnen voorleggen, met een flinke dosis scepticisme. Je vraagt je af of het TV-script dat Peter Verburgt voor de VPROschreef ook een sterke theatertekst zal zijn. Je vraagt je af of Johan Leysen ook in een monoloog kan overtuigen, en of Jan Ritsema er met zijn regie in zal slagen de tekst/taal tot leven/theater te brengen.

Koen Van Muylem

recensie#2503.1989

What the body remembers

Hildegard De Vuyst

reportage#2012.1987