Misschien valt er over Johan niets nieuws meer te vertellen: hij is een van de grote acteurs van Europa. Sterrenrecensenten uit Frankrijk, Duitsland en Rusland heb ik in zwijm zien vallen voor hem. Hij past even goed in een klassieke enscenering van Shakespeare als in een film van Godard, hij kan een komedie met Catherine Deneuve maken of met mij naar Mosul reizen. Johan doet waar hij zin in heeft, wat in zijn ogen zinvol is. Wat hij doet, doet hij zonder enige arrogantie, zonder beperking. Hij is oneindig loyaal, naar mensen toe en naar projecten. Dat is misschien wel waarom ik — en allen die hem kennen — hem het meest waardeer: die ouderwetse integriteit.

Johan wordt in sommige artikels mijn fetisjacteur genoemd omdat hij datgene tot uitdrukking brengt wat ik zo bewonder aan het beroep van acteur: de gestoorde mix tussen zelfbewustzijn en onzekerheid, professionaliteit en kwetsbaarheid, het eeuwige zoeken en dan die vastberadenheid om uiteindelijk gewoon iets te doen. Ik bewonder Johan, ik vertrouw hem, maar ik voel eigenlijk nog meer voor hem. Ik denk dat het vriendschap is, een vriendschap gebaseerd op gedeelde ervaringen en het respect dat we voor elkaar hebben, vooral omdat het niet altijd gemakkelijk is geweest. Met andere woorden: waarschijnlijk vertrouw ik Johan zo sterk omdat onze start — The Civil Wars — bijna een ramp geworden was.

Ik denk dat hij mijn methode diep wantrouwde toen we voor het eerst samenwerkten. Ik had voorgesteld dat hij een Vlaamse SS’er zou spelen, uiteindelijk speelde hij zichzelf. ‘Jij bent de vreemdste regisseur die ik ooit heb ontmoet’, zei hij mij toen vlak voor de première. En zo was het ook in alle daaropvolgende projecten: we hadden geen idee wat er zou gebeuren, wanneer of hoe precies. In een interview voor de Franse première van Orestes in Mosul zei Johan eens: ‘Met normale regisseurs weet je vaak niet waar je naartoe gaat. Met Milo heb je geen idee wanneer het zelfs maar begint.’ Dat is nooit veranderd (en het zal ook niet gebeuren).

Maar hierdoor raakt Johan niet van de wijs, hij is dan ook een absolute professional. Acteren is een techniek, een kunst, hoogstwaarschijnlijk de moeilijkste. Ze laat zich alleen over decennia heen perfectioneren, en wie iets anders beweert, heeft geen benul. Johan is zelfs een metaprofessional, hij overstijgt alle techniek. Voor hem is alles gewoon een methode, een stijl, waarover hij beschikt, volledig soeverein. Het Vlaamse minimalisme, het Franse teksttheater, de postdramatische formalismen, Godard en Ozon, The American en het ‘wees gewoon jezelf’ van het projecttheater: dat zijn allemaal mogelijkheden voor Johan, waarnaar hij teruggrijpt en die hij in het ogenblik van de belichaming al achter zich laat.

Laten we het simpel stellen: Johan Leysen is gewoonweg mens wanneer hij de scène betreedt, zowel in de concrete als in de filosofische betekenis van het woord. Hij is een medium voor alles en tegelijkertijd toch een volstrekt unieke aanwezigheid. ‘Opkomen. Dat is eigenlijk het allerlastigste’, klinkt het aan het begin van La Reprise. Johan, die ons allen vertegenwoordigt, confronteert deze moeilijkheid nederig en vastberaden, humoristisch, maar zonder ironie. Of zoals Jean-Paul Sartre het ooit schreef: ‘Als ik het onmogelijke Heil in het rekwisietenmagazijn van het leven opberg, wat blijft er dan over? Een volledig mens, gemaakt uit alle mensen en die evenveel waard is als iedereen, en iedereen is evenveel waard als hij.’

Vertaald uit het Duits door Kaatje De Geest