FAUST (14+) – theater arsenaal, DE MAAN en deCompagnie

Ziehier de opzet van Faust. Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) zette met zijn treurspel de zwart-wit verhouding tussen goed versus kwaad, religie versus wetenschap, geest versus lichaam op de helling met – spoiler alert – de mens Faust als dubieuze overwinnaar. In het verhaal sluiten dokter Faust en de duivel Mefisto een deal: pas als Faust niets meer te wensen heeft, zal zijn ziel toebehoren aan de duivel. De oude Faust wordt terug jong en verliefd en ontdekt de aardse geneugten maar voor niets komt de zon op: liefje doodt onwettig kind, liefje gaat dood en het geluk is ver te zoeken. Tot blijkt dat het niet aan de duivel is maar aan de mens zelf om het geluk na te streven.

Anno 2024, in de interpretatie van theater arsenaal en DE MAAN, is Faust geen mannelijke dokter met een stuitende kennisdrang maar een vrouwelijke professor met een knoert van een burn-out. Want heeft al die ijver tot kennis vergaren de mens écht tot wijsheid gebracht? Het vooruitgangsoptimisme is 200 jaar na Goethe misschien wel tot enige contemplatie toe. Meer dan nog meer kennis wil deze Faust simpelweg gelukkig zijn. ‘Ik word overvallen door neerslachtigheid’, klaagt Faust en ze belt dan maar de politie met haar gsm.

Verjonging

Want ja, deze Faust is mee met haar tijd. Joris Van den Brande (die ook de rol van Mefisto speelt) bewerkte Goethes stuk duchtig voor 14-plussers en dus gaan de genders loos en de taal verhipt. Maar zo spits en stekelig op rijm als de tekst bijwijlen is, zo jammer is het dat de voorstelling zelf niet ontbolstert. Nochtans zijn kosten noch moeite gespaard. Er is een gans arsenaal [sic] opengetrokken voor deze samenwerking: met live klassieke muziek van DeCompagnie, door de wol geverfde spelers van onder meer theater arsenaal/Lazarus en prachtige poppen van DE MAAN.

Faust en haar depressie wordt hier op een bijna metafysisch niveau verbeeld: met een masker als een groot zwevend hoofd want – zo laat ook de duivel ons verstaan – we leven zo in ons hoofd dat we de verbinding met ons lichaam zijn kwijtgeraakt. In die zin is het helemaal geen onlogische keuze om deze Faust aan tieners te serveren: het evenwicht zoekend van jong naar oud met een hoofd en lijf uit balans.

“Misschien is de ambitie om deze Faust ook voor pubers behapbaar maken net de Achilleshiel. Niet voor kinderen en ook nog niet volwassen, is deze voorstelling een beetje mossel noch vis.”

Maar misschien is de ambitie om deze Faust ook voor pubers behapbaar maken net de Achilleshiel. Niet voor kinderen en ook nog niet volwassen, is deze voorstelling een beetje mossel noch vis. Of beter: weifelend tussen hapklare brok en vlees aan het bot. Met de ene keer iets teveel flauwiteiten in de doorgedreven actualisering (Jezus als influencer), en op het andere moment uitleggerige filosofische discours (de existentiële discussie tussen atheïsme en geloof tussen Faust en haar vriendje).

‘Educatieve tragiek: allemaal goed en wel, maar het moet wel leuk en afwisselend genoeg blijven’, hebben de makers duidelijk gedacht. Van de weeromstuit worden er – naar aloude Disneytraditie – nog enkele musicalnummers tussen gepleurd (die spijtig genoeg niet sterk genoeg zijn in de parodie) en de spelers trekken alle registers open: Greet Jacobs die de kleurrijke nevenpersonages van hilarisch accenten voorziet (de broer van Geertje en de leerling-student), Ariane van Vliet als de neutende Faust, Joris Van den Brande als het duiveltje-in-doosje met luide stem en te vaak schmierende Koen De Graeve.

Genderwissels

Net als het personage Faust wordt ook de rest van voorstelling door de verjongings- en gendermangel gehaald. Het masker van de oude Faust – met de looks van Glenn Close – wordt geruild voor het tuitmondje van Taylor Swift. Fausts liefje, in Goethes origineel Gretchen, wordt hier een Geertje. Hoewel deze wissel vanuit emancipatorisch standpunt zeker legitiem is, houdt het één groot nadeel in. Door die omkering wordt het meest aangrijpende feit in de originele Faust geschrapt, namelijk wanneer Gretchen hun onwettig pasgeboren kind vermoordt. De afwezige kindermoord wordt dan maar opgelost door Geertje op te laten draaien voor de oudermoord op zijn dominante moeder. Alleen is dat een pijn die Faust en Geertje minder samen delen.

“Het euvel van de Gesamtkunst dat zich de afgelopen tijd wel vaker toont bij enkele grote samenwerkingen tussen gezelschappen: het idee dat de som der delen meer moet zijn, wordt vooral afgemeten aan de kwantiteit aan invalshoeken, profileringen en verwachtingen waardoor de uitvoering soms ondersneeuwt.”

En zo wordt de tragische passie in liefde en leed bij Faust ons wat jammerlijk onthouden en kabbelt de voorstelling meer richting de afwikkeling dan wat we van wat Sturm und Drang verhoopt hadden. Het klassiek ensemble DeCompagnie blijft muzikaal behang, het ondersteunt vakkundig maar stuwt en schuurt niet. Heel even wanneer het decor wordt opgebouwd naar het laatste deel voel je hoe enkel met muziek plots een ademruimte wordt gecreëerd die een emotionele verbeelding openzet in plaats van dicht plamuurt.

Het is het euvel van de Gesamtkunst dat zich de afgelopen tijd wel vaker toont bij enkele grote samenwerkingen tussen gezelschappen. Het idee dat de som der delen meer moet zijn, wordt vooral afgemeten aan de kwantiteit aan invalshoeken, profileringen en verwachtingen waardoor de uitvoering soms ondersneeuwt. ‘Alles wat is, gaat ook weer voorbij,’ zo luidt de vergankelijkheidsmoraal aan het eind. En die geldt ook voor deze Faust, waar in alle ambities de kwintessens aan ons voorbijglijdt.

Tot eind december op tournee: www.theaterarsenaal.be; www.demaan.be; www.decompagnie.org

Liv Laveyne