Beste sector, 

Beste kunstenaar of kunstwerker, beste publiek, lieve vrienden…

Al meer dan tweehonderd dagen zijn we nu getuige van de gruwelijke toestand in Gaza. Toch moeten wij er als sector nog altijd ons standpunt over vormen. Hoe benutten we onze krachtige positie als trendsetters, pioniers en zelfs mede-opvoeders van de nieuwe generaties? Zijn er intussen niet ontelbare redenen om onder één paraplu, als sector, ‘neen’  te zeggen tegen elke vorm van discriminatie, onderdrukking, repressie en uitsluiting, door ‘neen’ te zeggen tegen een genocide in Gaza en het apartheidsregime dat Palestina in zijn greep houdt? 

Al meer dan tweehonderd dagen zijn we nu getuige van de gruwelijke toestand in Gaza. Dat doet veel met velen van ons, met onze instellingen, onze kunstenaars, onze publieken. Als huis vangen wij hier en daar een Palestijns collectief op of stellen we ons podium of onze infrastructuur open voor een kunstenaar. Als individu, als mens zitten we met de gruwel in Palestina in of staan we ervoor op. Maar als sector zijn we nog altijd sprakeloos. 

De eerste weken na 7 oktober hield onze sector zich lang stil, nadien kwamen er voorzichtige reacties en uiteindelijk ook witte vlaggen. Witte vlaggen? Die voelden vooral als red flags! Ze zegden alles over die stille gedrevenheid in ons veld om de mythe van ‘neutraliteit’ in stand te houden, met als schild het eeuwige argument ‘polarisatie’. Als sector zijn wij geparalyseerd door ‘de mogelijke gevolgen’, hebben we onszelf gecensureerd uit angst voor de censuur van subsidiënten en andere stemmen in ons hoofd. Op ons best hebben we ons solidair getoond, maar dan wel ‘in fragmenten’ – elk ‘op eigen terrein’ en volgens ‘eigen’ regels. Misschien was dat ook nodig. En zonder twijfel heeft die solidariteit ook veel betekend voor velen. Maar die fase zijn we intussen al lang voorbij, vrees ik. 

Als culturele sector moeten wij elk onze afzonderlijke theaterzalen overstijgen en onze culturele apparatuur eindelijk begrijpen als een samenhangende sector die niet op een geïsoleerd eiland leeft, maar wel in de wereld. Hoe werken wij toe naar een duurzaam veld dat bijvoorbeeld investeert in bomen en niet in bommen? 

Na meer dan tweehonderd dagen zijn wij intussen met velen die deze vraag stellen, die deze rode vlaggen herkennen. Daarom hebben wij, met kunstenaars en culturele organisaties aan beide kanten van de taalgrens, besloten om een traject te ontwikkelen, te starten NAAR APARTHEIDVRIJE ZONES. Dat houdt in dat we er als individu, maar vooral ook als organisatie alles aan zullen doen om elke medeplichtigheid met apartheidsstaten en -regimes te vermijden, door ervoor te kiezen niet met deze staten samen te werken en te kiezen voor bedrijven en dienstverleners die niet in deze staten en regimes investeren, te beginnen met een boycot van Israël. Een Apartheidvrije Zone worden is een nieuwe stap zetten in ons dekolonisatieproces en in het verdedigen van de vrijheid van meningsuiting, in het verdedigen van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en in het verbinden van mensen zónder ook maar iemand van hen te ontmenselijken. We nodigen jullie dus uit om deze stap collectief te zetten en je samen met ons NAAR APARTHEIDVRIJE ZONES te bewegen. 

In die tweehonderd dagen hebben wij ook veel geleerd over onze sector, waar wij als kunstenaar en/of kunstorganisatie toebijhoren. Er is een flink archief aangelegd van kant-en-klare excuses die overal weerklinken om mogelijke ‘sector-solidariteit’ af te blokken, zelfs al gebeurt dat niet intentioneel. Dit zijn de meest voorkomende: 

#complexiteit

‘Het is daar een complexe situatie…’, zo hoor je vaak in gesprekken met directies van theaters die, met de beste bedoelingen, liever ‘neutraal’ blijven, terwijl hun zakelijke samenwerking met banken, verzekeringsmaatschappijen en andere leveranciers wél duidelijk kant gekozen heeft. Soms dragen ze met cultuurgeld zelfs bij aan wapenhandel. Echte ‘neutraliteit’ zonder grondig geïnformeerd te zijn bestaat dus niet, dat is niet moeilijk te begrijpen. ‘It’s not complicated’ is dan ook de naam van een van de Palestijnse collectieven in Brussel. Het organiseert educatieve workshops over de relatie en de geschiedenis van Israël en Palestina. Ook vele artiesten roepen ons op om net iets meer te doen dan voordrachten en concerten te organiseren. Ze vragen om ons als sector ‘apartheidvrij’ te verklaren. In de woorden van Alain Platel in zijn open brief van november: ‘De Palestijnen in de bezette gebieden verwachten méér (…): dat Europeanen zich duidelijker uitspreken tegen Israël als apartheidsstaat.’

#relativiteit

Ook alles relativeren is een aloude strategie om bepaalde stemmen het zwijgen op te leggen. Anders dan pakweg tijdens het interbellum zijn wij vandaag zelfs meer dan ooit getraind in zelf-silencing uit ‘liefde voor de (representatieve) democratie’. In zijn bekende boek Propaganda schrijft Edward Bernays: ‘An intelligent manipulation of the organized habits and opinions of the masses is an important element in democratic society. Those who manipulate this unseen mechanism of society constitute an invisible government which is the true ruling power.’ Natuurlijk moeten wij ook aan Sudan, Congo of Oekraïne (en veel meer landen…) denken, zonder meer! Maar dat doen we niet door niets te doen omdat wij niet alles kunnen doen. 

#activisme

Zich actief verzetten tegen racisme, discriminatie, apartheid of apartheidregimes vergt een zeker niveau van ‘activering’. Daarom voelt al te makkelijk om pioniers te discrediteren door ze weg te zetten als ‘activist’. Let daarmee op. Voor hetzelfde geld houdt een ‘passivist’ je passief. Blijf lezen, blijf je informeren. Voor een goed onderbouwde positie hoef je trouwens zeker niet alleen de westerse media te volgen. Check bijvoorbeeld ook het nieuws op Al Jazeera.  

#polarisatie

Polarisatie vermijden? Wat betekent dat in een samenleving die al zwaar gepolariseerd is door ongelijkheid en discriminatie? Een deel van wat vandaag ‘polarisatie’ heet, zou je ook gewoon creatieve meerstemmigheid kunnen noemen. Laten we er minder eenzijdig naar kijken. Laten we ons, in plaats van die kijk op polarisering te polariseren, onderling organiseren. Voor die elementaire uitwisseling zou de volgende AV van oKo al een mooie eerste stap kunnen zijn.

#kunst = kunst

Het is een bekende floskulus: ‘De kunsten moeten zich met kunst bezighouden!’ Klinkt mooi, ik geef het toe, maar wat betekent dat? Wat verstaan we dan onder kunst? Een geësthetiseerde voorstelling van onze realiteit, een plezier dat je in theaters (of elders) komt beleven? Ja, dat is het zeker, maar daarnaast mogen we niet vergeten dat kunst ook een educatieve rol speelt, dat ze bevraagt, onderzoekt en zich verzet, dat ze innoveert en trends uitzet. En daarin schuilt een ongemeen grote politieke kracht én verantwoordelijkheid. Waarom zouden politici zich anders zo opdringen in de besturen van onze stadstheaters en federaal gesubsidieerde instellingen? Waarom vergeten wij dat? 

#bestuur

Het is dat bestuur dat veel van onze organisaties zou blokkeren om te handelen, om van de bank te veranderen, om beter te investeren, om anders te programmeren. En zeker, vaak is dat een moeilijke kwestie, dus alle begrip. Tegen je bestuur ingaan kan ook ingaan tegen je eigen belang. Alleen is dat niet het enige mogelijke scenario. Spreek met je bestuur, vertrouw ze. Ga in bemiddeling, betrek externe spelers. Laat ons samen bekijken wat mogelijk is vóór wij elke dialoog sluiten vanwege bepaalde vooroordelen die we vaak van onze bestuurders hebben. De wereld staat in brand. Dan kun je ook wel een gesprek met je bestuur aan, geloof ik. 

#team

Onlangs ontdekte ik heel nieuw alibi voor ‘uitstelgedrag’: niet de overheid of het bestuur, maar de team stond in de weg, die had gewoon te veel werk. ‘Inhoudelijk en ideologisch is het team mee, maar er is gewoon zoveel te doen, dus kunnen we geen Apartheidvrije Zone worden!’ Bij veel huizen ligt de werkdruk inderdaad te hoog, net daarom zijn de juiste prioriteiten belangrijk. Is dan business as usual het probleem, of vrijheid van apartheid? Wat is ‘groeien’ als organisatie? Misschien ook wel een productie of twee minder opnemen, team wat ontlasten en intussen stappen zetten naar een consequente maatschappelijke positie? 

Artistieke autonomie VS Institutionele autonomie 

Herken je jezelf of je organisatie in een van deze rode vlaggen? Blijf rustig, herbekijk de dingen. Veroordeel jezelf niet, dat doe ik ook niet. Ik nodig je gewoon van harte uit om de krachten te bundelen tegen de angst, de censuur en vooral de zelfcensuur. Zelfcensuur verwijst naar het proces waarbij individuen of groepen vrijwillig afzien van het uiten van bepaalde meningen, gedachten of creatieve expressie uit angst voor mogelijks negatieve reacties, repercussies of vervolging. Dit fenomeen kan voorkomen in verschillende contexten, van politiek en media tot kunst en sociale interacties. Zelfcensuur veroorzaacht verdere maatschaelijke mist, burgelijke onverschiligheid en (andacht, andacht!) butrgelijke gehorzamheid. Je bent dus jammer genoeg niet de eerste en niet de laatste. Step out. Verdedig mijn artistieke autonomie maar neem ook verantwoordelijk voor die van ‘je huis’, voor de institutionele autonomie. 

Hoe doe je dat? Kom mee luisteren, doen en denken op 15 mei in KVS. In de tussentijd, plak al onze sticker (sticker download link) op de ramen, deuren, vloeren, je laptop… geef aan dat je deze traject wilt aangaan. Of, deel dit bericht op jullie website en socials en maak zichtbaar dat ook jij en je organisatie ‘Naar Apartheidsvrije Zone’ wil stappen: stap voor stap, op je eigen tempo. Daarbij kan je op onze steun en expertise rekenen. 

Zo kan de culturele sector ten volle zijn eigen politieke kracht uiten, door te zeggen: ‘Staakt-het-vuren nu! Voor altijd! Ontmantel apartheidsregime en laat het geld voor cultuur meewerken aan die betere en groenere wereld die wél mogelijk is.’ 

Sandra Sara Raes Oklobdzija 

Towards Apartheid Vrije Zone