#169
15.09.2022
—
14.12.2022
download pdf
Karel Vanhaesebrouck doceert sinds bijna vijftien jaar aan deze en gene zijde van de taalgrens. Hij volgt de ontwikkelingen in het theater op in beide delen van het land, onder meer via het werk van (oud-)studenten. Nog steeds heeft hij het gevoel te navigeren tussen twee werelden die weinig van elkaar weten, elk met hun eigen discussies, referentiekaders en codes. In zijn column bericht Vanhaesebrouck over het theater in dat andere land, zo dichtbij en toch zo ver.
“Het idee dat we ons werk moeten liefhebben maakt ons kwetsbaar voor uitbuiting,” zo stelde Lieke Knijnenburg vast in een artikel rond de hedendaagse ‘productiviteitsdwang’ (De Groene Amsterdammer, 30/6). Het mechanisme is bij uitstek van toepassing in de kunstensector, waar dwang niet zelden productiviteitsdrang is. “De drang om te maken en spelen is verslavend,” zo klonk het ook op de reflectiedag van NTGent en Etcetera, waar aandacht werd besteed aan een van de meest urgente gevolgen van die dwang of drang: de burn-outgolf of -epidemie die door de sector zou razen.
Op 6 juli organiseerden State of the Arts, Etcetera en rekto:verso ‘Het konijn van 25 miljoen’, een open Zoom-gesprek rond de recente bekendmaking van de structurele middelen binnen het Kunstendecreet. Daaruit blijkt dat lang niet iedereen er zo gelukkig van geworden is als het van buitenaf lijkt. Uit de input van 45 deelnemende kunstprofessionals destilleren we tien belangrijke lessen rond subsidies verdelen voor de volgende keer.
Minister van Cultuur Jan Jambon heeft 25,3 miljoen euro extra middelen gevonden voor de recente ronde in het kunstendecreet. Een straf verhaal, zonder enige twijfel. Daarmee veegt hij in één grote zwaai alle mogelijke kritiek op zijn cultuurbeleid van tafel. Zo lijkt het althans.
Etcetera, rekto:verso en State of the Arts organiseren een sectorzoom over de subsidiebeslissingen op woensdag 6 juli, 9u30-11u30.
70 jaar Pat Van Hemelrijck, 50 jaar theatermaker, 30 jaar Alibicollectief. Het kan tellen. Pat Van Hemelrijck kunnen we zien als een pionier in België van het theater der dingen. In die vorm van theater speelt niet de mens de belangrijkste rol; niet-levende dingen hebben er de rol van ‘sprekende personages’ overgenomen; objecten vertellen het verhaal; dingen kunnen er zowel metaforisch als an sich bestaan. Tuur Devens schetst een portret van het werk.
Dit artikel gaat in op de adviezen die uitgebracht zijn door de twee beoordelingscommissies Klassieke Muziek. Die adviezen zijn zeer ingrijpend. Niet minder dan negen van de dertig organisaties dreigen hun subsidies te verliezen ten opzichte van drie instromers. Dat dit advies een grote impact zal hebben op zowel de productie als het aanbod van oude en hedendaagse muziek, staat buiten kijf. Even verontrustend is de wijze waarop de adviezen tot stand zijn gekomen.
Burn-outs. Maar weinig onderwerpen die vandaag drukker besproken worden, in de podiumkunstwereld en daarbuiten. Natalie Gielen, redactiesecretaris, redacteur en critica bij Etcetera, blikt terug op haar eigen ervaring ermee, en plaatst de problematiek binnen een breder maatschappelijk kader. ‘Was ik ziek, of het systeem waarin wij samen moesten werken?’
De kunstenwereld doet zich graag voor als een zachte sector, maar niets is minder waar. Etcetera en NTGent organiseren hun derde reflectiedag rond psychische kwetsbaarheid in de podiumkunstensector en de maatschappij.
We nemen het woord zo gemakkelijk in de mond: kwetsbaarheid. En wat gaan we graag mee in de gedachte dat psychisch kwetsbare breinen en gekwelde zielen grote kunst voortbrengen. De studies over het verband tussen kwetsbaarheid en creativiteit zijn talrijk, de resultaten uiteenlopend. Het discours over de kracht van kwetsbaarheid in de kunst laat zien hoe moeilijk het is om het lijden van kwetsbare kunstenaars te (h)erkennen. Dat lijden tastbaar maken is nochtans de kern van krachtige kunst, zo schrijft Sofie Vandamme.
Psychische kwetsbaarheid: geeft het theater er steeds meer aandacht aan of blijft het juist een gesloten potje? Ergens tussen de heropening van de theaters in januari en de eerste alarmerende subsidieberichten eind maart, lichten theatermaker Khadija El Kharraz Alami, kunstenaar-programmator Jozefien Mombaerts en maker van afscheidsrituelen Barbara Raes in gesprek met Wouter Hillaert samen het dekseltje van gevoelige kwesties als burn-out en mentaal lijden. ‘Deze periode is echt een scharniermoment.’
Sommige kunstenaars werken graag met mensen in een kwetsbare positie: thuislozen, verslaafden, mensen met psychische problemen. Dat is op zich een goede zaak, want iedereen snakt naar zichtbaarheid, identiteit, erkenning. Maar er zijn ook vallen waarin sociaal bewogen kunstenaars kunnen trappen: dat ze te veel een afstandelijke toeschouwer blijven, bijvoorbeeld. Of dat ze met het applaus gaan lopen dat ook toekomt aan de mensen met wie ze werken. De kunst is om nederig te zijn en nieuwsgierig te blijven: dan pas stop je met entertainen en creëer je betekenis, aldus Simon Allemeersch.
Theater troost. Theater kan een leven veranderen. Is een oefening in empathie. Wat een hoge verwachtingen over de helende kracht van kunst. Maar hoe mooi die woorden in menig programmabrochure of interview ook klinken, welke impact kan een voorstelling nu echt hebben op een klein mensenleven? We vroegen het aan podiumkunstenaars Grace Ellen Barkey en Rebekka de Wit, en aan twee doorgewinterde theaterkijkers: journalist Walter Zinzen en Rik Vanmulders, bezieler van het Theaterarchief.
Wie een blik werpt op de festivalprogramma’s van de afgelopen jaren, merkt een opvallende tendens op van veelal jonge makers die autobiografisch geïnspireerd werk maken. Jaouad Alloul, Jozefien Mombaerts, Merel Severs, Suzanne Grotenhuis, Emma Berentsen of Jan Wallyn: stuk voor stuk vielen ze op met erg persoonlijke voorstellingen die tegelijkertijd inhaken op hedendaagse maatschappelijke vraagstukken en evoluties, zoals de nasleep van #metoo, de representatie van queer personen of het taboe rond psychisch lijden en trauma. In handen van deze makers wordt het egodocument een vorm van emancipatie voor wie zichzelf of zijn verhaal niet gerepresenteerd ziet in de samenleving. Maar welke kritische taal kan of mag je hanteren om het over dit soort persoonlijk werk te hebben, vraagt Esther Tuypens.
Hoe kunnen we aan de kunsthogescholen meer ruimte maken voor de kwetsbaarheden van studenten? In het kader van een onderzoeksproject aan het KASK ging theatermaker Peter Aers een experiment aan met vijf jonge kunstenaars: Plaats maken voor kwetsbaarheid. Met fictie als methodologie dachten ze na over alternatieve safe spaces en gespreksvormen die kwetsbaarheid beter bespreekbaar maken. In deze tekst blikt Aers terug op hun proces en de gesprekken die hij had met docenten en andere kunstenaars.
Net zoals hun voorgangers stellen kunstenaars zich vandaag de vraag hoe hun werk zich dient te verhouden tot de werkelijkheid waarbinnen het tot stand komt. Tot diep in de 20ste eeuw overheerste het geloof dat het ofwel een aanzet moest zijn om de wereld vorm te geven, ofwel een esthetische afspiegeling ervan. Je maakte met andere woorden een keuze tussen geëngageerde, activistische kunst of artistieke vrijheid en autonomie. In onze hypergeconnecteerde 21ste eeuw, waarin we worden overstelpt met perspectieven, houdt deze tweedeling niet langer stand. Is er voor kunstenaars een derde weg, en hoe kan die bewandeld worden, vraagt Mats Vandroogenbroeck zich af.
Onze kunstensector is afgestemd op wie weerbaar is. We verwachten dat podiumkunstenaars alle rollen kunnen spelen zonder bagage, sterk genoeg zijn om hun pijn te sublimeren in aangrijpende kunst en zich bovendien te conformeren aan een jachtig productieritme. Wat zich echt binnenskamers afspeelt, blijft taboe. Waarom is het voor de theaterwereld zo moeilijk om een waarlijk zachte — veilige, zorgzame — omgeving te creëren voor wie niet volgens de norm functioneert? En wat is de impact van artistieke neurodiversiteit op iemands creativiteit en poëtica? Dries Douibi en Charlotte De Somviele gingen erover in gesprek met theatermaker Gorges Ocloo.
African American drama, theater and performance has a rich and complex history. Only recently, however, the U.S. theater establishment seems to recognize the work of young Black playwrights more often. This is evident, for example, from the awards and nomination lists of multiple prestigious prize committees such as the Pulitzer Prize for Drama or the Tony Awards for Broadway productions. The winning plays are not only lauded for addressing racial themes, but for doing this in a way that experiments with dramatic conventions and African American performance history. How exactly, then, do these playwrights engage with dramatic form? How are their stage experiments connected to topical debates sparked by the Black Lives Matter movement? Above all, how is their work relevant for the Belgian context?
Met de serie True Blood en de boeken en films van de Twilight Saga kende de figuur van de vampier in het afgelopen decennium een enorme populariteit bij het brede publiek. Is diezelfde populariteit ook voor hem weggelegd op het theater? Met Bite Me doet collectief herman een poging om de vampier in de theatrale schijnwerpers te zetten. Deze vampiers laten hun tanden zien aan diegenen die misbruik pleegden.
In tijden van trigger warnings en cancel culture als drie jonge spelers-makers een voorstelling maken over verkrachting en seksueel geweld, lijkt een uitdaging. De eigenlijke uitdaging is natuurlijk een artistiek antwoord vinden op zulk een pijnlijke levensingrijpende gebeurtenis die zo veel vrouwen (en in een minderheid, mannen) achtervolgt.
Met De barbier maakt regisseur Tom Goossens tegelijk een prequel en een sequel van zijn vorige operabewerking, Le nozze. In zijn zoektocht naar hoe lyriek en dramatiek zich tot elkaar verhouden probeert hij de balans te houden tussen beide, maar dat vergt het uiterste van zijn ploeg. Waardoor De barbier vooral toont wat het allemaal kan, niet wat het te vertellen heeft.
Worden we nu beetgenomen, of niet? Aan het eind van een alweer snoeiharde afrekening met de hypocriete Weense cultuursociety van de vorige eeuw lijkt er even iets open te breken in Thomas Bernhards Houthakken. Iets van waarachtigheid, van menselijkheid, zowaar. Zou zoiets mogelijk zijn in het universum van de misantropische Oostenrijkse toneelschrijver (1931-1989)? Compagnie Marius laat het antwoord in het midden, en terecht.
Staat verzet meteen gelijk aan iets in beweging willen brengen? Of kan verzet ook een poging zijn om geen rimpelingen te veroorzaken en zo min mogelijk achter te laten? Dat zijn de vragen die centraal staan in = / Is gelijk aan, de nieuwste voorstelling van Juicy Dune IJsselmuiden en Sascha Bornkamp (ofte Wang). Het stuk is de afsluiter van een trilogie, waarvan de eerste delen – “+” en “x” – ook een wiskundig symbool als titel dragen. Wang exploreert het gegeven van ‘verzet’ door aandacht te besteden aan een opmerkelijke verzetsvorm, namelijk ‘blijven liggen’. Ditmaal geen optelsom of vermenigvuldiging dus, maar stilstand.
Onder de Noorderbrug in Antwerpen, op het punt waar het Albertkanaal overgaat in het Straatsburgdok, speelt Zuidpool Mensenlandschappen, naar het gelijknamige boek van de Turkse schrijver Nâzim Hikmet (1902 – 1963). Dit vijfdelig epos, geschreven tussen 1941 en 1947, schetst in verzen een geschiedenis van de Turkse samenleving in de jaren veertig van vorige eeuw.
De Italiaanse choreografe Sara Manente laat zich in MOLD inspireren door de twee uiteenlopende betekenissen van dat Engelse woord:‘mold’ is zowel schimmel als mal. Samen met Gitte Hendrikx en Marcos Simoes en, vooral, een hele hoop schijnbaar willekeurige voorwerpen creëert ze een queery wereld voorbij de mens als maat van alle dingen.
Wolf Wolf zette de tanden in de eind 19e-eeuwse klassieker Voorjaarsontwaken van Frank Wedekind. Het jonge theatercollectief maakt er een schooltoneeltje van – als een slimme metatheatrale ingreep. Anders dan de meeste interpretaties van het repertoirestuk staat in deze versie het generatieconflict niet centraal, aldus Klaas Tindemans.
Terwijl we één van de woeligste periodes in ons cultuurlandschap beleven, brengen Sidi Larbi Cherkaoui, Hans Op De Beeck, Floris De Rycker en Jan-Jan Van Essche een Vlaams kunstenmanifest in de Brusselse stadsschouwburg. Vlaemsch (chez moi) is meer dan een historiografie van de “Vlaamse identiteit”. Via een complexe revue van (kunst)geschiedenis, muziek en politiek, onderzoeken ze het oude en het hedendaagse Vlaanderen.
Renée Goethijn onderzoekt samen met scenograaf Stefan Jakiela hoe een scenografie een volwaardige medespeler kan worden. Kan een landschap in opstand komen?
Eindelijk. Na een vertwijfeld proces staat de (definitieve) versie van The Interrogation met zelfvertrouwen op de planken. Het is een samenwerking tussen NTGent-regisseur Milo Rau en Edouard Louis, de Franse schrijver die met met zijn scherpe autobiografische boeken doet nadenken over de intersecties tussen seksualiteit en klassenongelijkheid. De Gentse acteur Arne De Tremerie speelt Louis, wat resulteert in een boeiend intermediaal samenspel tussen l’écrivain et son double.
De regel die Scott formuleert is ontstellend eenvoudig: ‘Mensen zijn gewelddadig tegenover diegenen die ze als inferieur beschouwen.’ Vervang ‘mensen’ door ‘subjecten’ en je zit bij de angel die The Shadow Whose Prey The Hunter Becomes stekelig maakt. Het Australische Back to Back Theatre spreekt zich uit over de manier waarop mensen tot object worden gemaakt door verondersteld ‘hogere’ subjecten. De dystopie die het daarvoor inzet maakt ons gevoelig voor hun discours in het hier en nu.
Met fysieke en mentale lenigheid verpersoonlijkt Castélie Yalombo de talloze stemmen, talen en lichamen die als piketpaaltjes het speelveld van haar leven afbakenen. Ze graaft een beklemmende tunnel van frictie en verbolgenheid, maar voorlopig zonder uitgang.
APHASIA van Jelena Jureša ging onlangs in première op het Kunstenfestivaldesarts. De voorstelling begint niet zoals je zou verwachten van de doorsnee documentaire productie – denk: vertellend spel, projecties van archiefbeelden, het occasionele streepje muziek. Dé dramaturgische steen des aanstoots van het documentaire theater is informatie. Hoe de toeschouwer inwijden in ‘het onderwerp’, zonder die het gevoel te geven op de schoolbanken te zitten in plaats van in het theater?
In Out of the Blue zoomen Silke Huysmans en Hannes Dereere in op de diepzeemijnbouw. De documentaire theatermakers confronteren de perspectieven van industrie, wetenschap en activisme met elkaar. De bewust afstandelijke voorstelling roept vragen op over emotionele betrokkenheid, of het gebrek eraan.
On May 8, 2022, Nigerian-American artist Okwui Okpokwasili’s Bronx Gothic (2014) at Kunstenfestivaldesarts did not end. It didn’t end because not only its story rides on the perpetual logic of dreams and sea waves, but also because this time it skipped a few beats from its climax and denouement—more on this and the new iteration of the show by Paris-based Kenyan artist Wanjiru Kamuyu later.
