Dat GHURBA een allegorie is voor ontheemding en (gedwongen) migratie is geen geheim. De titel kan tenslotte uit het Arabisch vertaald worden als ‘verwijderd zijn van huis’ of ‘heimwee’. Het zijn dan ook zowel deze gevoelens als vertwijfeling en onzekerheid die de emotionele kern van het stuk vormen. Bibberend en trippelend verschijnt Iris (Jef Hellemans) op het podium. Met knikkende knieën en gesloten ogen fluistert ze: ‘Waarbenik, waarbenik, waarbenik, waarbenik?’ Ondanks haar aanhoudende vragen onderneemt ze geen poging om haar omgeving te verkennen. Ze klampt zich vast aan de drie gecanneleerde en ondoorzichtige panelen die de achtergrond van de scène vormen.

Het duurt echter niet lang totdat haar nieuwe omgeving naar haar toekomt. Wanneer een witte, vierkante spot vooraan de scène oplicht, wordt Iris door een onzichtbare kracht voortgestuwd. Hier ontmoet ze de zweverige Blue (Ellen Sterckx) en bazige Red Velvet (Patricia Kargbo), twee plantjes die voordat Iris verscheen tevreden op een onzichtbare bries heen en weer wiegden. Op hun respectievelijke manieren — Blue door een kinderlijk aandringen en Red Velvet door een doelgerichte ondervraging — weten ze Iris haar levensverhaal te ontfutselen. Ze is een bergbloem, gewend aan frisse lucht, rotsen om haar wortels tussen te nestelen en valleien om over uit te kijken. Iris’ wereld stort dan ook prompt ineen wanneer Blue en Red Velvet haar vertellen dat ze zich in een serre bevinden die ze pas mag verlaten wanneer ze bloeit. De stress waar Iris onder lijdt, vertakt zich. Enerzijds is ze bang voor de onbekende kas en wil ze terug naar de bergen, anderzijds probeert ze krampachtig te bloeien in de hoop dat ze de serre zal mogen verlaten.

Iris’ angsten zijn niet geheel ongegrond. De gecontroleerde serrebiotoop is namelijk niet compatibel met haar noden als bergplant. Zo krijgt ze niet genoeg zuurstof, heeft ze het te warm en is het water waarmee ze elke ochtend besproeid worden niet mineraalrijk genoeg. ‘Het went wel’, manen Red Velvet en Blue haar aan, iets waarmee Iris’ metabolisme het oneens is. Langzaam begint ze weg te kwijnen, verzwaard door angst, verdriet en ondervoeding. ‘Je bent ziek van Ghurba,’ vertelt Red Velvet de verwelkende plant. ‘Je mist je thuis.’ Veel troost lijkt dit Iris echter niet te bieden. Ze wordt geplaagd door nachtmerries over monsterlijke ratten en verzet zich tegen het opgelegde bioritme van de serre.

De overduidelijk negatieve invloed van de serre op Iris maakt van de set een dwingend ‘personage’ in GHURBA. Die wordt minimalistisch weergegeven aan de hand van de eerder genoemde panelen en de witte vierkanten die te pas en te onpas verschijnen. Steeds wanneer zo’n vierkant verschijnt, worden de planten daarheen gezogen, allemaal onderhevig aan een onzichtbare aantrekkingskracht. Buiten de vierkanten treden is onmogelijk. Wanneer Iris hier aanstalten toe maakt, wordt ze geëlektrocuteerd, een shock die zo gewelddadig is dat ook Blue en Red Velvet beginnen te stuiptrekken. Deze minimalistische doch verbeeldingsrijke scenografie is een van GHURBA’s grootste troeven. Niet enkel wordt er op een enorm respectvolle manier op vertrouwd dat het jonge publiek genoeg inzicht heeft om de minimale scenografische elementen met elkaar te verbinden, maar wordt met een minimum aan middelen de plakkerige, gereguleerde omgeving van de kas prachtig opgeroepen. Het zijn kleine, maar slimme en ingrijpende elementen die GHURBA van een fantasierijke textuur voorzien.

Gelijkaardig zijn de stemmen van de bijen, ofwel de prikkers, die de serre binnenvliegen een hoogtepunt in de voorstelling. Nadat Blue en Red Velvet beschutting weten te vinden, verschijnen Sterckx en Kargbo opnieuw op scène, ditmaal gekleed in kokerrokken en zwart-gele blazers. In hun zoektocht naar honing belagen ze Iris met gele paraplu’s (ofwel hun angels). Opvallend hierbij is dat het op het eerste gezicht — of eerste gehoor? — lijkt alsof Sterckx en Kargbo hun stemmen vakkundig hebben weten te verlagen. Wanneer deze echter mechanisch beginnen te vervormen, haperen en kraken, wordt het duidelijk dat ze een vooraf opgenomen dialoog aan het playbacken zijn. Het is een simpele, maar ook ontzettend effectieve manier om de bijen van Blue en Red Velvet te onderscheiden, hun dreigende aanwezigheid te benadrukken en aan te tonen hoe pesticiden de dieren onherroepelijk ziek hebben gemaakt.

“Ondanks haar interessante keuzes in scenografie, geluid en spel voelt GHURBA in haar uitwerking gekortwiekt, alsof er belangrijke sleutelmomenten weggelaten zijn ten voordele van eenvoud.”

Naast deze scenografische en auditieve hoogstandjes, is het ook belangrijk om de genuanceerde lichamelijke kracht van Hellemans’, Sterckx’ en Kargbo’s acteerprestaties te benadrukken. Ondanks de bijwijlen pathetische, slapstick-achtige scènes — die een onnodige toegave zijn aan een kinderpubliek dat uiteindelijk weinig happig was op dit soort taferelen — slaagt het trio erin de interne wereld van hun personages door middel van hun lichaamstaal over te brengen, iets wat in dit stuk vol met onbenoemde, onuitgesproken emoties niet had mogen ontbreken.

© Diego Franssens

© Diego Franssens

© Diego Franssens

© Diego Franssens

Ondanks haar interessante keuzes in scenografie, geluid en spel voelt GHURBA in haar uitwerking gekortwiekt, alsof er belangrijke sleutelmomenten weggelaten zijn ten voordele van eenvoud. Weinig van de grote, ingewikkelde thema’s waarmee het stuk worstelt, worden werkelijk uitgediept, iets wat een verwarrende tweespalt veroorzaakt. Enerzijds lijkt GHURBA haar jonge publiek te vertrouwen om complexe ideeën en kwesties, zoals heimwee en ontheemding, te begrijpen. Anderzijds wordt het uitdiepen van deze ideeën geschuwd. Zo worstelt iedereen die Iris ontmoet met gelijkaardige gevoelens van fysieke en emotionele ontwrichting: Blue vertelt dat ze van de serre is gaan houden, hoewel ze altijd haar thuis zal missen en een van de ‘prikkers’ drukt Iris op het hart dat ze haar oude thuis nooit mag vergeten, zelfs als ze in haar nieuwe thuis begint te aarden. We vangen, met andere woorden, een glimp op van de alomtegenwoordigheid van deze gevoelens. Er wordt echter weinig ruimte gelaten om deze verkenningen echt te laten ontplooien. Waar minimalisme een troef was voor het decor is het een obstakel voor het verhaal. Hoe voelt het om te missen? Hoe is de heimwee die Iris als ontheemde plant voelt anders dan die van de bij die vrijwillig is vertrokken uit haar kolonie? Waarom gaan Red Velvet en Blue zo anders met hun gemis (en dat van Iris) om? Het zijn vragen waarop het stuk antwoorden wil geven, maar waarvoor het jammer genoeg geen vocabularium ontwikkelt.

© Diego Franssens

© Diego Franssens

© Diego Franssens

© Diego Franssens

GHURBA is een visueel intrigerende productie die haar creatieve ambities niet verbergt. De scenografie en de sterke acteerprestaties geven het stuk een unieke energie, terwijl de dwingende aanwezigheid van de serre als gecontroleerd ecosysteem een rijke laag toevoegt aan het verhaal. Het zijn dan ook niet deze elementen die GHURBA aan slagkracht doen inboeten. Hoewel het stuk belangrijke vragen oproept over heimwee, ontheemding en de zoektocht naar identiteit, slaagt het er niet in deze thema’s volledig te doorgronden. Als kijker voel je de leegtes in het verhaal, de ruimte die er was om, in plaats van louter vertier, diepgang te bieden in de complexe onderwerpen die aan bod komen. GHURBA lijkt te worstelen met wat haar functie is als toneelstuk. Is dit een olijke komedie of een verdieping in ghurba als gevoel? Uiteindelijk is het geen van beide, een helaas onbeslist einde voor een anders prachtig verzorgd stuk.

Nog te zien in maart en april, klik hier voor de speeldata.