Death by Landscape, a concert – Alix Eynaudi

Death by Landscape, a concert van de Franse choreograaf en danseres Alix Eynaudi spookt nu al meer dan een maand door mijn hoofd. Ik kreeg er – dat beken ik eerlijk – moeilijk vat op. Eerdere versies van deze tekst probeerden vooral te verklaren en uit te leggen, maar lieten me telkens achter met het gevoel dat er iets ontbrak. Wat dat precies was, werd me pas later duidelijk. Geen duiding of analyse, maar een houding. Een openheid, een ontvankelijkheid. Niet proberen te begrijpen, maar te ondergaan. Pas toen ik me daarvoor openstelde, begon de voorstelling zich aan me te tonen.

De afgelopen weken voelde ik me als Lois uit Margaret Atwoods Death by Landscape. Dat verhaal inspireerde Eynaudi tot de titel van haar nieuwste voorstelling. In het kortverhaal brengen twee meisjes, Lois en Lucy, vijf zomers samen door met kanoën, zwemmen en wandelen. Tot hun laatste uitstapje samen, wanneer ze het bergpad naar Look Out Point beklimmen, en Lucy zonder enige verklaring verdwijnt. Geen lichaam, geen sporen, niets.

Het mysterie achtervolgt Lois de rest van haar leven, zozeer zelfs dat ze landschapsschilderijen verzamelt die telkens weer de natuursetting afbeelden waarin haar vriendin verdween. Telkens ze naar die landschappen kijkt, ‘vervult het haar met een woordeloze onrust. Ondanks dat er geen mensen of dieren in voorkomen, is het alsof er iets of iemand terugkijkt.’ Ondanks de leegheid van de landschappen ervaart Lois ze als geladen met een aanwezigheid.

Verdubbeling

In de uiteenlopende landschappen die Alix Eynaudi presenteert, beleef ik eenzelfde gevoel. Er gebeurt veel, ontzettend veel, maar er is schijnbaar geen verhaal, geen narratief. Ik merk geen onderliggende opbouw naar een climax of meeslepend effect. Ik onderscheid geen betekenis of conceptuele laag. Geen onderzoek naar lichamelijkheid en beweging of naar beelden en representaties. Er wordt ook geen structuur ontwikkeld en uitgewerkt. Ik kan het haast enkel beschrijven door wat het niét is.

En toch grijpt Death by a Landscape, a concert al met het eerste landschap mijn aandacht en laat die niet meer los, ongeacht mijn blinde zoeken naar de precieze inzet. Het geluid van slagen op ijzer vult de duistere ruimte, terwijl beelden op twee aparte gaasdoeken geleidelijk oplichten uit het donker. Ze tonen simultaan de kortfilm Purna Virama (wat ‘volledige stop’ betekent, een teken dat in veel Indiase talen gebruikt wordt als zinseinde) van de Indiase filmmaker Ujjwal Utkarsh.

We zien een man in een sloperij die systematisch, opvallend ritmisch, met hand en hamer een oude bus ontmantelt. Alles wat hij doet zien we tweemaal, waardoor ik mezelf betrap op de ongemakkelijke twijfel of beide schermen wel steeds hetzelfde tonen. Ook het geluid lijkt niet altijd te matchen met het beeld, komt schijnbaar van elders, misschien van achter het doek. Staat ons net als in Chesterfield (2018) een voorstelling te wachten die een sterk appel doet op en speelt met het ‘geloof’ in wat je ziet? En wat wil (de verdubbeling van) deze trage, haast rituele en vooral noeste handenarbeid ons vertellen?

Zonder enige aanleiding en nog midden in de afbraakactie vallen de twee doeken op de grond. Ze onthullen performers Hugo Le Brigand en Alix Eynaudi op hun knieën in kleurrijke, velours pakjes van An Breugelmans, muzikant Han-Gyeol Lie met haar rug naar de zaal aan een vleugelpiano en, tegen de linker zijmuur, een schelpvormige spiegel en twee kleine luidsprekers.

“De scène doet denken aan een enge droom en toch ervaar je geen angst of onrust. Het heeft allemaal op een rare manier iets vertrouwds.”

Een unheimliche soundscape vult de ruimte, terwijl de film verder speelt op de vloer, alsof die blijft rondspoken in de nieuwe setting als een wat vreemde aanwezige afwezigheid of afwezige aanwezigheid. Een hoop doeken, centraal op de bühne, sorteert een gelijkaardig effect. De structuur doet vermoeden dat er iets of iemand onder ligt, maar het spookachtige lichtspel onthult niets. De scène doet denken aan een enge droom en toch ervaar je geen angst of onrust. Het heeft allemaal op een rare manier iets vertrouwds. Misschien omdat Le Brigand, Eynaudi en ook Marie Goudet, die op het Kortrijkse Almost Summer Festival trouwe gezant Cécile Tonizzo vervangt, schijnbaar doelloos ronddwalen?

De lucht strelen

Wanneer pianoklanken met herkenbare flarden van Chopin, Ravel en Grisey de ruimte overnemen, slaat de sfeer om. Een enkel licht focust op de partituur van Han-Gyeol Lie. Een kleine, middeleeuws aandoende tekening wordt eveneens uitgelicht. Het is een opvallende combinatie die een zekere rust brengt. Na verloop van tijd vergeet ik me zelfs af te vragen waarom net dat beeld met die muziek wordt gecombineerd.

De dans die ondertussen begon, speelt daarin ongetwijfeld een rol. Le Brigand, Eynaudi en Goudet staan in een driehoek met de rug naar ons gekeerd op een wit speelvlak. Met de rechterhand glijden ze, als een slang, over rug en been, tot ze eindigen bij de rechterbil en deze stevig vastgrijpen. Ze draaien 180 graden en brengen langzaam, haast uitdagend een vinger aan de lippen. Er volgt nog een kwartslag waarbij de performers de handen voor zich uit houden en zacht, traag, de lucht strelen.

Solo’s, duetten en trio’s volgen elkaar nu vloeiend op. Ze lijken verbonden in een onlogisch verband. Zo helpt Le Brigand Eynaudi met een duwende beweging in haar onderrug terwijl ze met gestrekte benen en armen op haar zitvlak vooruit hopt en Goudet onder zijn armen doorkruipt. In een intussen opzichtige stilte volgen acrobatische figuren in precair evenwicht tussen Eynaudi en Goudet. Als een kikker eindigt Goudet op de onderrug van Eynaudi. Ze brengen de hoofden naar elkaar en lijken te kussen. Een zachte aanraking van Eynaudi’s voet over de uitgestoken billen van Goudet doet een erotische spanning vermoeden, ware daar niet de droge, afstandelijke houding van de performers waardoor deze indruk weer verdampt nog voor ze goed en wel kan ontstaan.

“Telkens als ik een aanknopingspunt vind en volg, leidt de voorstelling me naar andere horizonten in het landschap die iets anders doen verschijnen.”

De schijnbaar onbeduidende bewegingen sorteren een indringend effect dat inspeelt op een vooral zintuiglijke ervaring. Wat ook treft, is de beheerste precisie van de uitvoering. Niets gebeurt willekeurig. Je merkt het aan terugkerende bewegingen en accenten. Ik kan me niet van de indruk ontdoen dat achter al deze willekeur toch iets moet schuilen. Maar telkens als ik een aanknopingspunt vind en volg, leidt de voorstelling me naar andere horizonten in het landschap die iets anders doen verschijnen. Death by Landscape, a concert is geen rebus waarvan je, mits lang puzzelen, de betekenis kan achterhalen. Het mag dan wemelen van herkenbare elementen, deze worden opnieuw en opnieuw getransfigureerd tot steeds nieuwe composities.

Spoken

Dat is ook zo in de muziek van Turf + Surf, het duo rond Paul Kotal en Han-Gyeol Lie. Ze brengen sferische soundscapes in dialoog met melodieuze piano-, techno- en housemuziek en, even belangrijk, rijkelijke stiltes. Ook hier ervaar je, vooral achteraf, een zekere vreemdheid, omdat het moeilijk te achterhalen is waarom de ene frase de andere volgt. En toch doet alles opnieuw vertrouwd aan, alsof het niet anders zou kunnen.

Na een beklijvend duet eindigt Goudet met subtiele handbewegingen. Ze lijken de heen en weer bewegende Eynaudi zachtjes te sturen, tot die in slaap valt. Daarna vult de ruimte zich met duisternis. Moeten we dit alles begrijpen als een droom? Een hypnose? De tekeningen van dieren, planten en fabelachtige figuren van Tonizzo die verschijnen op zwarte gordijnen en dankzij het licht van Jan Maertens blauwachtig schijnen, bevestigen het gevoel van een dromerige, hypnotiserende omgeving.

Wat er te zien is, maakt steeds opnieuw spoken wakker in de verbeelding van de kijker. Alix Eynaudi slaagt er wonderwel in om een open kijkhouding te installeren. Achter elke realiteit schuilt een andere, met als gemeenschappelijke deler: verbeeldingskracht en vrije associatie. Misschien is dat wel de ware inzet van deze voorstelling: ontvankelijkheid. Van de toeschouwer wordt voortdurend openheid en sensibiliteit verlangd. Tegelijkertijd confronteert deze fascinerende creatie ons met onze – of mijn – hardnekkige drang naar helderheid, evidentie en bevattelijkheid, te midden een wiebelige samenleving die krampachtig naar zekerheden zoekt. Death by Landscape, a concert nodigt ons uit om terug te keren naar een kwetsbare, ontvankelijke positie waarin het niet-weten het weten overstijgt. In dat niet-weten, in die open houding schuilt een stille vorm van verzet: het opent zacht een ruimte waar mogelijkheden kunnen ademen.

Jasper Delva