Luk Van den Dries

Franz Marijnen: de jonge jaren

Hoe zag het theaterlandschap in Vlaanderen eruit toen de jonge Franz Marijnen midden jaren zestig zijn eerste stappen als regisseur zette? Welke invloed heeft de Poolse regisseur en theaterpedagoog Jerzy Grotowski op hem uitgeoefend? Waarom trok Marijnen begin jaren zeventig naar Amerika? Wat was Camera Obscura? Luk Van den Dries levert het antwoord in een stuk over de mythisch geworden jonge jaren van één de meest spraakmakende regisseurs van de voorbije vijftig jaar.

Franz Marijnen: de jonge jaren

Hoe zag het theaterlandschap in Vlaanderen eruit toen de jonge Franz Marijnen midden jaren zestig zijn eerste stappen als regisseur zetten? Welke invloed heeft Jerzy Grotowski op hem uitgeoefend? Waarom trok Marijnen begin jaren zeventig naar Amerika? Wat was Camera Obscura? Een stuk over de mythisch geworden jonge jaren van één van de meest spraakmakende regisseurs van de voorbije vijftig jaar.

Val in de leegte

Op de valreep van het vorige millennium pende Hans-Thies Lehmann een nieuwe exegese van het theater neer: Postdramatisches Theater. Naar aanleiding van de presentatie van de Sloveense vertaling van dit boek, gaf Luk Van den Dries in Ljubljana op 6 maart 2004 een lezing, waarvan dit artikel een bewerking is.

Oefeningen in het verdwijnen: Enkele gedachten rond acteren

In memoriam Carlos Tindemans: 1931-2002

Carlos Tindemans was gedurende vele decennia een begrip in het Vlaamse theater. Als geen ander wilde hij het theater hier ten lande uit zijn zelfgenoegzaamheid wakker schudden, wilde hij het confronteren met internationale maatstaven en het vér houden van op louter commercie berekend effect. Gedurende meer dan dertig jaar zou hij het theater van zijn kritische stem voorzien, eerst als recensent, later als docent.

'Koning Oedipous, een queeste' - Paul Peyskens/Stuc - Foto's uit een videoregistratie van de voorstelling

Paul Peyskens regisseert Koning Oedipous, een queeste

Stuc heeft begrepen dat blijvende vernieuwing in het theater van onderaan moet beginnen. Daarom treedt het niet alleen met veel feeling en smaak op als receptieve schouwburg, ook intervenieert het zelf op de theatermarkt met een eigen acteursopleiding en producties die daar in het verlengde van liggen. De acteur zoals die daar te zien is, is geen te kneden en inpasbaar materiaal, is niet de slaapwandelende afwezige; integendeel, zeer wakker en onbevangen is hij bereid elke avond opnieuw de confrontatie met medespelers en een tekst aan te gaan. Dat geeft spits spelplezier dat een verademing is voor de anders zo moeë en wegglijdende theateravonden.

‘Je kijkt natuurlijk eens op, je ziet weer eens wat anders, maar toch schrijf je altijd hetzelfde stuk.’

Heiner Müller

Heiner Müller is een gevierd auteur. De belangrijkste van Europa, zei men tijdens het debat over Duitse dramaturgie in het afgelopen festival van Avignon. Het Holland Festival programmeerde zelfs een apart luik Heiner Müller. Dit seizoen werkt hij mee aan het monsterproject van Bob Wilson CIVIL warS. Een gesprek met Heiner Müller en zijn vrouw Ginka Tscholakowa.

Tussenstad

Stad en theater: Brussel

Zo ergens tussen ‘Le Petit Paris’ en ‘Washington aan de Zenne’ moet Brussel liggen. Een stad met een bruisend verleden, waar de ruis van de belle epoque als verre herinnering gekoesterd wordt. Een stad met een grootse toekomst, waar aan de belofte van een Europese visie hoogmoedig gebouwd wordt.

Hoge eisen uit eerbied

Carlos Tindemans schreef recensies van 1960 tot 1968. Deze relatief korte periode volstond om blijvende faam te verwerven als gedegen en gepassioneerd theatercriticus.

Over het samenspel van kijken en weten

Luk Van den Dries doceert al geruime tijd Theaterwetenschappen aan de UI Antwerpen, eerst als wetenschappelijk medewerker van Carlos Tindemans en nadien als diens opvolger.

Vaudeville

Luk Van den Dries, voormalig voorzitter van de Beoordelingscommissie voor Nederlandstalige Dramatische Kunst, legt uit waarom hij en zijn commissie ontslag hebben genomen en wat er ontbreekt in de relatie tussen minister en adviesorganen.

Ten Oorlog: Een trechter van gruwel en geweld

Ten Oorlog is een krachttoer. Van auteur Tom Lanoye, van regisseur Luk Perceval, van de acteurs van Blauwe Maandag Compagnie. Een megaproductie die aan zichzelf ten onder dreigde te gaan. Een media-evenement. Een scharnier tussen BMC en Het Toneelhuis. Etcetera blikt terug in drie stevige bijdragen. Luk Van den Dries bespreekt de voorstellingen.

De Vere: theater zonder veel cinema

De paradox van repertoire

‘Elke tekst kwinkeliert, flikkerfonkelt en kitteliert,’ juicht Luk Van den Dries over De Vere. En passant haalt hij herinneringen op aan de tijd van Shakespeare en geeft hij enkele cultuurfilosofische beschouwingen ten beste.

De toeschouwer een geweten getrapt

Tijdens het voorbije Kunstenfestival ging Faust van De Trust in première. Een voorstelling die zeer uiteenlopende reacties uitlokte bij critici en publiek. Luk Van den Dries en Wouter Hessels zijn twee stemmen uit het meerstemmige koor.

Hoge eisen uit eerbied

Carlos Tindemans schreef recensies van 1960 tot 1968. Deze relatief korte periode volstond om blijvende faam te verwerven als gedegen en gepassioneerd theatercriticus. Luk Van den Dries schetst een beeld.

Quartett door het Berliner Ensemble

Een gezelschapsspel van de liefde

Heiner Müller ensceneerde zijn eigen tekst voor het Berliner Ensemble. Hij blijft verbazen, vindt Luk Van den Dries.

In memoriam

Nauwelijks vijftig jaar oud, stierf onverwacht en oneindig veel te vroeg, Dina Hellemans, professor literatuur en theater aan de Vrije Universiteit Brussel. Daarmee verliest de theaterstudie in Vlaanderen één van haar meest bijzondere en felle voorvechters.

Het betere theater voor kleine mensen is met dezelfde kwesties bezig als het theater voor grote mensen

Op de Signaaldag ’93 sprak Luk Van den Dries de jury toe: een pleidooi om de signalen uit het kindertheater anders te gaan lezen. Tuur Devens haakt in met een korte historiek van Signaal.

Dovende en brandende fakkels

De adviezen van de RAT

Deze Raad van Advies is verder gegaan dan ooit, vindt Luk Van den Dries. Ook al is de politiek op een typisch Belgische manier tussengekomen, toch is het theaterlandschap grondig hertekend. En dat ten goede.

Moord op onschuldige kinderen

Ivo Van Hove regisseert Begeren onder de olmen en Gered

In tien jaar tijd legde Ivo Van Hove de weg af van de Antwerpse havendokken naar Het Zuidelijk Toneel in Eindhoven. Daar combineert hij een artistieke met een organisatorische opdracht. Een constructie met zowel voor- als nadelen, zo meent Luk Van den Dries na het zien van Van Hoves laatste twee regies.

Luk Perceval

‘Het gevaar van een kleine groep is dat je mekaar gaat bewonderen. Dat wil ik doorbreken.’

In 1987 regisseerde Luk Perceval Othello, een voorstelling die hij zijn ‘primal scream’ noemde: op zoek naar de naaktheid van het theater. Welke weg hebben Perceval en de Blauwe Maandag Compagnie sedertdien afgelegd en hoe Vlaams zijn Voader, Wilde Lea en Boste?

Frank Vercruyssen

Met Het is nieuwe maan en het wordt aanzienlijk frisser bracht Frank Vercruyssen een voorstelling die verraste door haar expliciet politieke lading. In het licht van 24 november kreeg deze voorstelling nog een extra dimensie. Hoe zit het trouwens met de relatie tussen theater en politiek in Vlaanderen? Een gesprek met Frank Vercruyssen.

De Opdracht

theatrale kaalslag

Jan Ritsema maakt van een moeilijke, veelgelaagde Müllertekst een transparante, spannend-speelse voorstelling. Maar hij had verder kunnen gaan, aldus Luk Van den Dries.

Een fossiel in een rotsblok

over Toneelgroep Hollandia

Luk Van den Dries reed naar Fort Kijkduin aan het strand van Den Helder waar Hollandia’s recentste produktie Körper brennen speelde. Een reisverslag en een profiel van een gezelschap dat, geïsoleerd op het Noordhollandse platteland, met een universele en tegelijk unieke theatrale exploratie bezig is.

Theater als een nauw pad

Needcompany speelt Julius Caesar

In tegenstelling tot zijn vorige produkties Need to know en ça va, die in hoofdzaak associatieve collages van beelden en teksten waren, koos Jan Lauwers als uitgangspunt voor zijn derde regie Julius Caesar van William Shakespeare. Reeds in Need to know werkte hij met fragmenten uit Shakespeares Antony and Clepatra, maar die passages maakten toen deel uit van een niet-narratieve, sterk visueel-associatieve voorstelling rond de grote thema’s : macht, liefde en dood. Die thema’s vinden we, enigzins herschikt, ook terug in Julius Caesar.

De man, hij wankelt

Relatieconflicten bij Blauwe Maandag Cie

Blauwe Maandag Cie bracht ongeveer gelijktijdig twee premières uit : Voader en Losing Time. Voader gaat een interessante dialoog aan met de naturalistische traditie, terwijl Losing Time de esthetiek van het Amerikaanse televisiefeuilleton citeert. Twee relevante opvattingen van repertoiretheater.

1000 rozen

Arca Gent

Een arbeider komt thuis. Zwaai-handje voor het raam. Opgezette lach. Ik help je uit je jas lieverd. De tafel is al gedekt. De soep wordt uitgeschept. En vloeit even later op het vloerkleed. Gevolgd door het gekletter van een bord. De hand trekt zich langzaam terug. De mond vertrekt in afschuw. En begint te spuwen. Ik heb er genoeg van, zegt hij. Ik heb genoeg van je. Je verplettert me. Je verplettert de kamer. Je neemt alle lucht weg. Zelfs de meubels hebben je geur. Ik heb genoeg van je mond. Van je tanden. Van je borsten. Van je schuur. Ik wil weg. Onverstoorbaar dekt de vrouw terug de tafel. Strijkt de plooien van het tafelkleed glad. Schept de soep uit. Trekt hem af. Hij lepelt zijn bord uit, doet zijn broek toe, en gaat terug naar de fabriek. Haar opgezette lach trekt weg. Verandert in een grimas. Wordt pijn. Schreeuw.

Germania Mort à Berlin, La Bataille

Théâtre National, Brussel

De plaats die Heiner Müller in het Vlaamse theaterlandschap inneemt is vrij opvallend. Geïntroduceerd door Arca in 1969, heropgenomen door De Mannen van den Dam in 1978, en opnieuw ontdekt door Decorte in 1981, is hij sindsdien niet meer van het repertoire weggeweest. Maar altijd in de marge : van Decorte, en Dehert-Gilis over Bogaerts, Van Hove en de Keersmaeker, is hij de Shakespeare geweest van de postmodernen, in de aanbieding van een schriftuur die aansloot op de theatrale vernieuwing van de tachtigers. De Vlaamse repertoireschouwburgen hebben er zich al die tijd niet aan gewaagd. Gelukkig maar.

Pavlov

Pavlov is de confrontatie van een danseres en een actrice : Pauline Daniëis en Frieda Pittoors. ‘Wat zullen we vertellen ? Zullen we over onszelf vertellen V was het uitgangspunt. Rob De Graaf, vaste tekstschrijver bij Nieuw West, zorgde voor het script, dat u hierbij afgedrukt vindt. Maar eerst iets over het werkproces van deze kleine, merkwaardige produktie.

Roberto Ciulli

Roberto Ciulli is een Italiaan die in Müllheim een nieuw gezelschap heeft gesticht. Iets tussen een privé-en een officieel theater met zowel een produktieve als een receptieve werking. Een autonoom theater, structureel én artistiek. Fo en Strehler zijn de antecedenten. Pasolini, Fellini en Beckett kleuren de sfeer.

Binocchio…V

Andante Théâtre, Brussel

Het aandeel van de toneelopleiding bij de irrigatie van het theaterlandschap is vrij aanzienlijk. Opleidingsinstituten fungeren als broeikas voor nieuwe opvattingen, als motor van vernieuwing, als wrijfplaats voor zich ladende dynamiek. Scholen, zolang ze tenminste zelf niet verkorst zijn, halen de vellen vernis van de planken, zoeken naar het groene hout, waarmee als op broos perkament, steeds opnieuw het alfabet wordt herschreven : de mens als speler in de tijdruimte van vandaag.

Kruispunt theater

Kruispunt theater. Oversteekplaats voor talloze dwarsende lijnen. Lichaam en blik. Ik en de ander. Individu en gemeenschap. Tekst en geschiedenis. Leugen en waarheid. Fictie en werkelijkheid. Doen en denken. Afstand en nabijheid. Verleden en toekomst. Tijd en ruimte. Het theater als wrijfpunt. Snijlijn. Schuurplek.

Bitef

Belgrado

Het gebrek

De sokken van Dyonisos hebben me lang bezighouden. Niet alleen het feit dat deze billengod sokken droeg in Van Hoves Bacchanten bij Akt-Vertikaal, en voor de rest niets om het lijf had, ook het soort : dikke, grijsgespikkelde wollen, van het huismerk dat voor de vredelievende groene model heeft gestaan. Is het in die richting dat de verklaring diende gezocht, de vrouwenbevrijder Dyonisos als een wat oudbakken wereldverbeteraar, een salonanarchist, een belegen opsteker ? Of was dit te ver gezocht, lag de oplossing dichter bij huis, was het misschien de koude vloer, dat harde metaal, dat blote Dyonisos niet verdroeg, i.t.t. zijn Bacchanten? Op weg naar een ingewikkelde schoeisel, constructie tussen blootvoetse Bacchae, geitewollen Dyonisos en kothurnenouderlingen (Kadmos en Teiresias), kwam het ontstellende antwoord van regisseur Van Hove: alle interessante kunst heeft een vlekje.

Niek Kortekaas: Scenografie als verbeelding van de fantasie

De schoonheid van een gespannen kabel

Theater is ook de confrontatie van de mens met de ruimte, het beeld en de verbeelding. Scenograaf Niek Kortekaas, de laatste jaren erg aanwezig op de Vlaamse en Nederlandse scène, ontwerpt ruimtes vol spanningen: afstand en nabijheid, abstract en concreet, water en vuur, glas en staal. Waarom komt een schilder in theater terecht ? Waarop inspireert hij zich ? Hoe is het werken in Vlaanderen en Nederland ?

Post-scriptum bij een dramaprijs

De ongeopende enveloppe van de Vlaamse toneelschrijver

Aan de bestaande kleine toneelprijzen voegde de Centrale van het Brussels Amateurtoneel een Dramaprijs toe. Uit de 70 inzendingen werden vijf stukken bekroond. Eén daarvan is Louis Quatorze een autopsie dat hierbij afgedrukt wordt. Maar vooraf nog een stuk of wat bedenkingen bij de toneelschrijfkunst, de dramapolitiek, het amateurtoneel en het begrip speelbaarheid.

Bruzzle

Overdaad is het voornaamste gevoel bij festivals. Wat anders beperkt blijft tot proeven, wordt nu zwelgen, slempen, brassen. Een culturele grande bouffe, waarbij de overvloed vaak het gebrek aan kwaliteit moet oversausen. Maar overdaad baat.

Het theaterkoninkrijk Brussel

Stad & theater

Brussel breidt uit. Na het Vlaamse deel van het dossier over het theater in de hoofdstad nu een overzicht van het Franstalige theaterwerk. Overrompeling is zowat de eerste indruk. De andere Belgen die theater maken doen dat namelijk bijna allemaal in Brussel. Dat maakt van Brussel de tweede belangrijkste theaterstad van de francité. Luk Van den Dries praatte met Jacques de Decker over Brussels wel en wee, Pol Arias getuigt van zijn avonden in de hoofdstad, Michel Jaumain geeft een overzicht van de verschillende beleidséchalons, en Luc Dhooghe maakt een tocht langs de Brusselse theaterinfrastructuur, gespreid over meer dan zestig lokaties. Een gouden gids van het Franstalige theaterleven sluit Brussel af.

Tussenstad

Zo ergens tussen ‘Le Petit Paris’ en ‘Washington aan de Zenne’ moet Brussel liggen. Een stad met een bruisend verleden, waar de ruis van de belle epoque als verre herinnering gekoesterd wordt. Een stad met een grootse toekomst, waar aan de belofte van een Europese visie hoogmoedig gebouwd wordt.

De gouden gids van het Brusselse theater

Congo

De Tijd, Antwerpen

De theaterwereld ligt op de loer. Theatermensen van een jongere generatie hebben de krachten gebundeld, hebben daarvoor van de overheid een redelijke subsidie gekregen, en genieten van ruime belangstelling bij pers en publiek. Men wacht tot ze zullen vallen, hun nek breken, tot het bewijs wordt geleverd dat De Tijd al afgedaan heeft. Eén bewijsje is al voldoende. Nu al zegt men dat De Tijd over het paard getild is, dat het seizoen maar povertjes is. Pennen worden gescherpt. Jakhalzen ruiken een prooi.

Terzijde

Theater bestaat op het moment van de openbaarheid, wanneer een confrontatie aangegaan wordt met het publiek. Vóór en na de voorstelling is het theater geen theater, enkel voorwaarde, voorbereiding of nawerking. Maar soms is het leven achter de schermen boeiender dan ervoor, is het voorleven spectaculairder dan het eigenlijke gebeuren, of wordt het niet-openbare op termijn belangrijker dan wat zichtbaar is.

Dirk Roofthooft: “Ik probeer van zoveel mogelijk boterhammen te eten”

Woyzeck

Symbolistisch, nihilistisch, existentialistisch, of te gek

Dat regisseur en acteur geen louter uitvoerende kunstenaars zijn, mag (eindelijk!) als aanvaard beschouwd worden. Woyzeck van Büchner laat meer dan welk ander stuk ruimte voor oorspronkelijkheid in de creatie. Luk Van den Dries zag de voorbije maanden het resultaat van regisseursdenkwerk in KNS en in het kersverse het Nationale Toneel (Den Haag). Hij kijkt ook even achterom naar vroegere ensceneringen bij Arca en NTG. Er is repertoiretheater en repertoiretheater…

Le géomètre et le messager

Théâtre Océan Nord

De vooroordelen over het Franstalige theater zijn taai, maar helaas ook waar. Het lijkt er soms op of het een acteertraditie uit de 19de eeuw wil voortzetten. Acteurs posteren zich op scène, zetten volume aan en beginnen te galmen. Geschoold aan de alexandrijnen van Racine, met getrainde stembanden en perfecte stemplaat-sing geven ze lessen in sonoriteit en laten de lucht beverig trillen. Melodieus, zinderend, volumineus. En zo vals, naast het lichaam als het ware, voorbij de tegenspeler en de realiteit van de scène.

Etcetera ontving

De jaarlijks weerkerende verdikking

Müller Bayreuth Berlin

Waar anders is het werk van Heiner Müller meer op zijn plaats dan in Berlijn, de stad waar de oorlog slecht dichtgenaaid is? Waar anders komt de paradoxale kracht van Müllers stukken beter tot haar recht dan in een stad waar een scheur dwars doorheen loopt? Muller zegt over het kenteken van Berlijn, de muur: “Wat ik aangenaam vind, is dat het een teken is voor een reële situatie, de reële situatie waarin de wereld zich bevindt. En hier heb je het in beton.” Muller zegt over de werksituatie in Berlijn: “Berlijn is in zekere zin de hoofdstad van de wereld omdat alle spanningen er sterk geconcentreerd samenkomen. Daarom is het een goede standplaats om te schrijven.”

Etcetera ontving

De jongste van de jonge garde

Guy Joosten: “Heb je een stoel nodig, pak je een stoel. Is die van je thuis beter, gebruik je die. Je mag jezelf niet bedriegen”

Niks Vlaamse golf. Gewoon hard werken en jezelf investeren. Dat doet men bij Blauwe Maandag Compagnie met stijgend succes. Guy Joosten van de tandem Joosten-Perceval regisseerde off-Antwerpen dit seizoen Een stuk van twee dagen en Nachtwake, twee zeer opvallende produkties. De marge wordt groter. Tijd voor een gesprek.

Lul als navelstreng

Noréns Nachtwake in KVS en BMC

Vlaanderen houdt van het psychologisch gewroet van de Zweedse auteur Lars Norén. In die mate dat Nachtwake dubbel en parallel gespeeld werd door KVS en BMC. Luk Van den Dries bekeek beide produkties en spelt de verschillen uit. Ter illustratie, een theaterfotoroman, waarbij identieke (tot en met foto 13) of gelijkaardige ensceneringsmomenten belicht worden. Bij snel bladeren spelen BMC (bovenaan) en KVS (onderaan) voor u Nachtwake. (voor volledige fotoreeks: zie archief-pdf’s)

GROUPOV

Sire, er zijn geen grenzen meer

Etcetera ontving

KRONIEK – RECHT OP EEN ANDERE VISIE

Schrappen, schikken, schudden

De schriftuur van Blauwe Maandag Compagnie

Blauwe Maandag Cie maakt sinds haar oprichting voorstellingen met uiterst verscheiden tekstmateriaal als uitgangspunt. Luc Perceval en Guy Joosten laten zich daarbij allerminst kennen als de klassieke “dienaars van de auteur”. Zij verkiezen het persoonlijke gevecht. Naar aanleiding van “Een stuk van twee dagen”, een bewerking van Peter Handkes “Een linkshandige vrouw”, volgt Luk Van den Dries het traject van roman tot drama. Uit de loop van het bewerkingsproces lichten we twee versies: een vroege versie ‘Sehnsucht’ die vrij dicht bij de roman aansluit en een late “Een stuk van twee dagen” die vlakbij de voorstellingstekst ligt. Ter vergelijking worden de twee versies netjes naast mekaar gezet.

Etcetera ontving

KRONIEK – IETS IN BEWEGING ZETTEN

“De acteur staat in het centrum van alles”

DOSSIER OPLEIDING: Alternatieve cursussen pleiten voor lichamelijke authenticiteit

Na een Algemene Inleiding (Etcetera 11), de Studio Herman Teirlinck (Etcetera 12) en de drie Vlaamse Conservatoria (Etcetera 17), belanden we met het Dossier Opleiding in de marge. Geen subsidies voor deze instellingen, geen diploma’s voor deze afgestudeerden. Maar de liefde voor het theater is er niet minder om. Luk Van den Dries licht de sluier van een steeds omvangrijker wordende ‘vrije sector’.

Stuttgart: Theater der Welt

KRONIEK – THEATER MÓÉT DAAR NOG

De vergelijking tussen theater en voetbal is zeer beproefd en slaat meestal nergens op; ter gelegenheid van het vierde Theater der Welt festival zullen we ze nog maar eens berijden.

Etcetera ontving

KRONIEK – THEATER MÓÉT DAAR NOG

Met Ali op verschillende sporen

Tie3 zonder Tone Brulin

Ali, de 1001 nachtmerrie is de eerste voorstelling van Tie3 sinds Tone Brulin de leiding overliet aan Gene Bervoets. Op de scène staan een blanke en een zwarte acteur tegenover elkaar.

Joshua Sobol of de stok in het hoenderhok

“Ook het Israëlische volk is niet heilig”

KNS programmeerde dit jaar Sobols “Ghetto”. Het Haïfa theater, waar Sobol directeur is, was in ons land te gast met een ander van zijn stukken “De Palestijnse”. Luk Van den Dries had een gesprek met deze auteur die binnen de actuele joodse problematiek een controversiële plaats inneemt.

Wanja, Wanja! – theaterTeater

KRONIEK – DE PAPIEREN MENSEN VAN ETCETERA

De grenzen tussen professioneel en amateurtheater zijn niet altijd even helder. Nogal wat professionele theatermensen opereren ook in de amateursector, sommige amateurprojecten zijn vanwege hun massaal karakter ondenkbaar in een professionele opzet, andere dringen zich simpelweg op ter wille van de intrinsieke kwaliteit.

DOSSIER OPLEIDING

Drie conservatoria om acteurs te vormen: “Je moet er van alles afkrabben”

Toekomstige beroepsacteurs kunnen in Vlaanderen een opleiding krijgen aan de studio Herman Teirlinck in Antwerpen of aan een van de drie conservatoria, in Antwerpen, Gent of Brussel. De verantwoordelijken van deze laatste drie instellingen vertellen Etcetera hun bedoelingen en beperkingen: Dora van der Groen, Jef Demedts, Senne en Peter Rouffaer. Drie oud-leerlingen blikken terug op hun wedervaren.

Etcetera ontving

KRONIEK – MEER DAN GENOEG BETWETERIGE (JONGE EN OUDE) SCHOOLMEESTERS

Arca en Theater Teater: Jappe Claes regisseert

KRONIEK – LEERDE ALLE ARTIKELS UIT HET HOOFD

Jappe Claes debuteerde dit seizoen als regisseur bij Arca met Het café van R.W. Fassbinder. Daarvoor regisseerde hij ook al in het amateurtoneel, o.a. bij Theater Teater een fel opgemerkte Kamers. Met dezelfde groep bracht hij intussen Met vuur spelen, naar Strindberg.

Le diable au corps – De Witte Kraai: duizelingwekkend

De Witte Kraai speelt Le diable au corps, een scenario van Paul Pourveur naar de roman van Radiguet. De produktie gaat in Amsterdam in première, maar was als examenvoorstelling reeds te zien in het Conservatorium Antwerpen: de twee mannelijke spelers, Bart Slegers en Frank Focketyn, verdienden er een grote onderscheiding mee.

De RITCS-treurzangen

DOSSIER OPLEIDING

Het Rijksinstituut voor Toneel en Cultuurspreiding bestaat binnenkort 25 jaar. Geen reden tot feesten, want de toneelopleiding op het RITCS evolueerde van kwaad tot erger. Luk Van den Dries veegt de geschiedenis van het RITCS bij mekaar en aanhoorde de treurzangen van Rudi Van Vlaenderen (oud-directeur), Arne Sierens (oud-student) en Charles Janssens (docent).

Dossier opleiding

In het dossier over opleiding stellen we als eerste instituut de Studio Herman Teirlinck voor. De school bestaat binnenkort 40 jaar en heeft in die tijd zo’n 200 acteurs en actrices afgeleverd. Luk Van den Dries schetst de evolutie van de Studio en had gesprekken met docenten en oudleerlingen.

Dossier opleiding: Herman Teirlinck, Fons Goris en de anderen De Studio

Hoe oud is de theateropleiding in Vlaanderen? Het conservatorium van Brussel dateert van 1813, Antwerpen en Gent volgden resp. in 1859 en 1860. Voordien leerde men het vak op de planken. Theaterspelen was trouwens vaak een familieaangelegenheid waarvan de recepten doorgegeven werden van de ene generatie aan de andere.

Dossier opleiding: Tone Brulin

‘Veel studenten gaan naar een toneelschool omdat hun ouders in amateurkringen spelen in Poperinge en Diest. Dat moet je openbreken.’

Regisseur en auteur Tone Brulin is in heel zijn loopbaan intensief bezig geweest met theateropleiding. Hij volgde les in het Hoger Instituut voor Toneel en Regie, de zgn. Pre-Studio die onder leiding stond van Odile Daem en Joris Diels, studeerde aan de Nationale Hogeschool voor Architectuur en Sierkunsten (Ter Kameren-Brussel), is één van de eerste leerlingen van de Studio en behaalde een Full Bright Scholarship in Amerika. Als docent is hij verbonden geweest aan het RITCS, was gastprofessor aan verschillende Amerikaanse universiteiten, professor in Maleisië en studieleider in Maastricht. In de Studio regisseerde hij onlangs Prostituées van Djakarta.

Dossier opleiding: Aafke Bruiling

‘Ik vind theater eigenlijk niet iets wat je echt van iemand kan leren.’

Als je de lijst van oudstudenten van de Studio bekijkt, valt op hoeveel Nederlanders daartussen zitten. Aafke Bruining is er één van. Ze studeerde af in 1984, speelde daarna in Oude banden, lege handen en Zwarte Pony (David Mamet) in regie van Walter Tillemans, De bink (Lisette Mertens) in regie van Jan Gruyaert en Oidipoes in Kolonos (Claus) met en in regie van Julien Schoenaerts. Hoe word je actrice, vroegen we haar.

Dossier opleiding: Johan Heestermans

‘Ik heb met mijn Studio-opleiding nog niet veel aangevangen.’

Johan Heerstermans’ theaterweg vertoont een rare curve: nadat hij de brui had gegeven aan zijn filosofiestudies in Leuven kwam hij eerder toevallig bij de Studio terecht waar hij als oefening meedeed aan de toelatingsproeven. Hij werd nog aangenomen ook, en beëindigde zijn opleiding ‘met vrucht’. Daarna werd hij door Français Beuckelaers gevraag bij het Lam Gods project in Arca, speelde nog in Frankenstein bij De Mannen van den Dam, deed een happening (Feu d’Artifice) aan het Oostendse Termenhotel om ten slotte via ecologische rondzwervingen in de Pyreneeën bij Jan Decorte (Torquato Tasso) en Paul Peyskens (Julius Caesar) te stranden. Studio-acteurs die bij Decorte of Peyskens aankloppen zijn op één vinger te tellen.

Danton

Theater La Luna, Rotterdam

In de krant lees ik dat Cançi Geraedts en Theater La Luna Danton spelen in een zwembad. Dantons Dood is het stuk van Georg Büchner dat met zijn massascènes iedere regisseur de handen in het haar doet zetten. Ik ben benieuwd hoe dat er in een zwembad aan toe gaat. Snel even naar Rotterdam.

Hibari To Nejaka

Byakko-Sha, Kyoto

De Japanners zijn een raar volkske. Economisch gezien staat het land aan de top van de industriële wereld met lengtes technologische voorsprong op de stramme hand van Flanders Technology. Dat gebeurt, zo wil het mediacliché het, dankzij de uiterste discipline en hardwerkende uniformiteit van de Japanse arbeidersklasse. In de kunst daarentegen zie je dezelfde Japanners in prachtige kimono’s genieten van een rijk erotisch leven: in pastelkleuren, maar mét hoog verheven roeden.

Festivalitis

In den beginne was er feest

Theaterfestivals zijn al meer dan 2000 jaar oud. Luk Van den Dries maakt een snelle sprong van de antieken naar het Kaai van vandaag en bespreekt tussendoor Impact Theatre, George Coates en de Grote-Marktanimatie. Alexander Baervoets was wild en een beetje triest over het Kaaise dansaanbod. Peter De Jonge en Pieter T’Jonck recenseren Globes Wolfson en Ave Nue, een creatie van Steve Paxton. Johan Wambacq ten slotte laat in een brief weten geen leuk festivalstuk te kunnen schrijven. Het Kaaitheater 85 geanalyseerd, geportretteerd, becommentarieerd.

Acteren in Vlaanderen

Vragen omtrent het metier

De acteur en de toneelopleiding zijn twee verwanten. In een eerste deel van een langer dossier bekijkt Johan Thielemans het acteerlandschap in Vlaanderen en volgt twee totaal verschillende acteerpraktijken doorheen hun goede en kwade dagen. Johan Coppens had enkele gesprekken met leerlingacteurs in New York. Luk Van den Dries opent de reeks met een aantal vragen en bedenkingen omtrent de opleiding. Het métier van de acteur staat ter discussie.

Orlando

Janusgroep, Aalst

Je hebt niets met theater te maken, bent zonder beroepskaart en niet verbonden aan een gesubsidieerd gezelschap, en toch wil je kost wat kost aan theater. Hoe doe je dat ? Je kan je theatrale aandrang wat in toom proberen te houden en eerst toneelschool volgen, met het risico evenmin aan de slag te kunnen en bovendien ook je oorspronkelijke impulsen te verleren. Of je kan je in de schulden steken, de produktie maken en hopen dat ze ‘ontdekt’ wordt.

Blindeman

NTG, Gent

Naar aanleiding van Serenade bij het Theatercoöperatief schreef ik dat Hugo Claus de laatste tijd beter functioneert wanneer hij bewerkingen maakt dan wanneer hij vrij spel heeft. Dat moet ik met Blindeman herzien.

MUNTDOSSIER: Gerard Mortier

‘De kunstenaars zijn de enigen die Europa een gezicht gegeven hebben’

Nauwelijks vier jaar geleden werd Gerard Mortier directeur van de Nationale Opera. Het operaklimaat is in die korte tijd bruusk omgeslagen. Een zieltogend medium draait plots op hoogconjunctuur. Een vernieuwd en jong publiek verovert de statige schouwburg. In de labyrintische smalle gangen achter de prachtige zaal meet men met grote maten. De Munt heeft onmiskenbaar internationale allure en is op weg een model voor de opera te worden, vergelijkbaar met het belang van de Schaubühne voor het Europese theater. In het vergaderzaaltje naast het kantoor van directeur Gerard Mortier praten we over het model, het theater, Europa, en meer en verder. Zijn enthousiasme kent geen grenzen.

Brialmont speelt Schrebers Moestuin

Op het toneel lopen van oudsher veel gekken rond. Dat is ook het geval in Schrebers Garten van Lucas B. Suter. En wel een heel beroemd specimen dat de aandacht trok van de hele psychiatrische wereld. Een korte inleiding bij de integrale tekst.

Kwartet van Heiner Müller, Bogaerts contra Buyse

Het mechanisme van de sexualiteit

‘Kwartet’ van Heiner Müller begint met de aanspreking ‘Valmont’. Bij de Witte Kraai klinkt dat verlangend, bij het BKT is het een koud bevel. Luk Van den Dries overloopt de verschillen en de gelijkenissen van de twee Vlaamse premières van Müllers meesterwerk.

BRIALMONT INTRODUCEERT THOMAS BRASCH

Met de pen kerven tot het gekras van been

Thomas Brasch is een Oost-Duits auteur die in eigen land geen voet aan de grond kreeg. In het Westen wordt hij onmiddellijk als belofte ingehaald. Brasch laaf zich niet storen en werkt verder aan zijn poëtisch-brutale theaterstukken en films. Onlangs ging ‘Mercedes’ bij het Brialmont-theater in première. De integrale tekst wordt hierbij afgedrukt. Luk Van den Dries introduceert tekst en auteur.

Kroniek

Er zijn natuurlijk idioten

Er zijn natuurlijk idioten, ik zal geen namen noemen, maar er bestaat een geleerd tijdschrift op duur papier dat een kopie van Theater Heute is en dat zich aandient als een belangrijk theatertijdschrift. Maar dat zijn geleerde heren die doen alsof men in het theater moet gaan zitten nadenken, mijn god, theater is toch de laatste plek om na te denken! (Walter Tillemans in Humo, 27 september 1984, pag. 41)

Alles is rustig

BERLIN BRUSSEL 84

Aan de top van het Europese theater Die Schaubühne am Lehniner Platz

De Schaubühne is te gast in Brussel met twee produkties: Die Neger van Genet in regie van Peter Stein en An der grossen Strasse van Tsjechov geregisseerd door Klaus Michael Grüber. Luk Van den Dries schetst de ontwikkeling van dit vooraanstaande gezelschap.

Jan Fabres theatertrilogie

Minimal Music en Gesamtkunstwerk

Paul Verduyckt volgde een workshop in Leuven ter voorbereiding van Fabres nieuwe produktie De macht der theaterlijke dwaasheden. Daarmee sluit Fabre zijn trilogie af en kondigt aan met theater te stoppen. Luk Van den Dries kijkt terug op het werk van deze eigenzinnige kunstenaar.

Twintig jaar BKT

“Theater maken is opereren in het spanningsveld tussen radicaliteit en nuance.”

Het BKT bestaat 20 jaar. Een jubileum dat niet wordt gevierd. De behuizingsproblemen zijn nog niet van de baan en het afgelopen seizoen serveerde geen feestmenu. Een jaarbalans en een gesprek met Rudi Van Vlaenderen en Dirk Buyse.

Een BKT-seizoen in assemblage

Dantons dood in het NTG

Het spiegelgevecht van Danton en Robespierre

In 1981 regisseerde Ulrich Greiff een memorabele Woyzeck bij het NTG. Drie jaar later zet hij de Büchnerreeks verder met Dantons dood. De visuele intelligentie van Ulrich Greiff in tekst en beeld.

Kroniek

CRITICISM IS ITSELF AN ART

“Criticism is itself an art. And just as artistic creation implies the working of the critical faculty, and, indeed, without it cannot be said to exist at all, so Criticism is really creative in the highest sense of the world. ” (Oscar Wilde, “The Critic as Artist”)

Kroniek

Gij zweert en belooft, voor God en de mensen

Gij zweert en belooft, voor God en voor de mensen, met niemand in betrekking te komen tot na uw verklaring; geen gehoor te geven aan haat of kwaadwilligheid, aan vrees of genegenheid; uw beslissing te nemen volgens de bezwaren en de middelen van de verdediging, naar uw geweten en uw innige overtuiging, met de onpartijdigheid en de Vastberadenheid die een rechtschapen en vrij mens betamen. Artikel 312 van het Wetboek van Strafvordering geciteerd tijdens de dag over theaterkritiek in Gent ter omschrijving van de taak van de recensent.

Karel Poma in de aanval

“Ik verlaat de verdedigende stelling om resoluut voor een aanvallend beleid te ijveren.”

In Etcetera 4 berichtten we over de drastische bezuinigingen in de theatersector. Gezelschappen leveren 20 % en meer in. Anderen krijgen 2 % toe. Hoe lagen de criteria, vroegen Paul de Bruyne en Luk Van den Dries aan minister Poma.

Heiner Müller Den Haag Avignon

Het Holland Festival heeft de goede gewoonte aandacht te besteden aan hedendaagse schrijvers. Dit jaar was het de beurt aan Heiner Müller voor wie een apart luik van het festival was gereserveerd. Initiatiefnemer en organisator van dit mini-festival was het HOT-theater in Den Haag. Ondanks wat tegenslagen – een aantal belangrijke ensceneringen konden niet komen, en in extremis werd de gezamenlijke DDR-deelname afgezegd – werd het een rijk geschakeerde confrontatie met het vooral recente deel van Müllers omvangrijke oeuvre: alle stukken vanaf Die Hamletmaschine waren aanwezig. Verder was er ook een Müller-symposium (wetenschappers over de teksten) en een Müller-debat (Müller en theatermakers over de regies). Ik zag enkele voorstellingen.

Theodore Shank: American Alternative Theatre

Met het Amerikaanse alternatieve circuit zijn we in Europa voldoende bekend. Sommige groepen kozen Europa als thuishaven (The Living Theatre), anderen boekten hier hun grote successen (Robert Wilson) en krijgen geregeld opdrachten van grote Europese schouwburgen (Robert Wilson, Richard Foreman). De Europese | tournee is zowat de verplichte stage en bevestiging van het artistieke peil. Brussel is daarbij een vaste stopplaats: daar zorgen vooral het Théâtre 140 en recentelijk het Kaaitheater voor. Van uitwisseling van artistieke vernieuwing is nochtans geen sprake. Grotendeels blijft dat eenrichtingsverkeer: de Amerikaanse theater-markt reageert veel geslotener, zodat behalve enkele occasionele tournees, de Amerikanen het Europese theater alleen van de boekjes kennen.

KRONIEK

Wij, de Belgen, waren dus geen boerkes

Wij, de Belgen, waren dus geen boerkes en konden wat film betreft op internationaal niveau meepraten. Het enige probleem was dat twee centimeters buiten het festivalgebouw geen kip daarvan op de hoogte was! (Robbe De Hert, “Het drinkend hert bij zonsondergang”)

Die deutsche Welle: Müller

Heiner Müller wordt wel eens één van de belangrijkste Duitse toneelschrijvers na Brecht genoemd. Brecht is een goed referentiepunt: ook hij botste in theoretische geschriften en dramaturgie tegen een overleefde vorm van theater en gaf zo nieuwe impulsen, ontwikkelingskansen aan het toneel. Zijn bekommernis was een maatschappelijke: de toeschouwer vragen naar zijn wereld. Brecht schreef tegen het aristotelische drama. Muller schrijft tegen het theater: ‘onaffe’ teksten, vaak zonder dialoog, zonder scenische opbouw, met personages die elkaar overlappen. In De Hamletmachine bijvoorbeeld is het onderscheid tussen scenische aanduiding en tekst zeer dun, het aantal en de identiteit van de personages onduidelijk; het is een opeenvolging van tekstbrokken die je als proza zou kunnen lezen, maar evengoed als een klassiek opgebouwd stuk in vijf bedrijven. “Das Theater braucht den Widerstand des Literatur” zegt Muller. Teksten die tegen het theater geschreven zijn, zijn het produktiefst: ze dagen het theater als medium uit. “Kein neues Theater mit alten Stücken”.

Boeken: Omtrent Heiner Müller

Heiner Müller is een veelkantig schrijver. Naast zo’n 29 toneelstukken schreef hij gedichten en prozateksten en was zowel recensent, vertaler als dramaturg, Sinds kort regisseert hij ook zijn eigen stukken: Der Auftrag in Bochum, Macbeth in Oost-Berlijn. Al die teksten samen bouwen een hecht oeuvre; de stukken verduidelijken mekaar, voeren als het ware een dialoog met veel stiltes, geruzie en momenten van verzoening; dezelfde motieven worden herhaald in poëzie, proza en toneel; vaak is het onmogelijk deze drie literaire genres te onderscheiden. De meest complete verzameling van Müllers werk (behalve de toneelteksten na De Hamletmachine) verscheen in zes delen bij Rotbuch Verlag. Tot eind jaren zeventig is de lectuur over Heiner Müller erg versnipperd: veel losse artikels in kranten en tijdschriften, enkele bladzijden in literatuuroverzichten, polemieken rond bepaalde stukken en opvoeringen (o.a. over de Macbeth-bewerking). maar geen specifiek of globaal onderzoek. Met een hernieuwde aandacht vanwege Oost- en Westduitse theaters midden jaren zeventig, gaat ook een wetenschappelijke belangstelling gepaard die zich nu neerslaat in zes boeken die alle tekstanalytisch inzicht proberen te winnen in het werk van deze auteur.

Kroniek

In goed Nederlands geschreven…

“Er hoeft niet omheen te worden gedraaid: het eerste nummer, van het Belgische tijdschrift voor toneel en theater ETCETERA is een goed begin. Het is meteen een volwassen tijdschrift, het ziet er mooi uit, de artikelen zijn in goed Nederlands geschreven en de keuze van de onderwerpen wijst op een goede neus.” (Carel Peeters, Vrij Nederland, Boekenbijlage 26.2.1983)

Zuidelijk Toneel Globe: Pericles

Pericles is een heel raar stuk. Een apart stuk: in de meeste verzamelbundels staat het helemaal achteraan. In de ‘First Folio’ (Shakespeares verzameld werk) is het niet te vinden. Er is iets met dat stuk: met de datum (wanneer schreef Shakespeare het, als puber of als oude man?), met de auteur (en is het wel van Shakespeare, of heeft hij het slechts hier en daar bewerkt, of zijn er meerdere auteurs?). Geen al te belangrijke vragen (in de middeleeuwen werd er niets ondertekend, was kunst openbaar bezit) als het maar een goed stuk is. Maar daarover is men het precies wel eens: het is niet zo mooi als Hamlet, niet zo boosaardig als Richard III, niet zo sprookjesachtig als Midzomernachtsdroom, en wat is vorst Pericles vergeleken bij King Lear.

Boeken: Vrouwen en Shakespeare

Kroniek

Ook al doet de toneelcriticus…

“Ook al doet de toneelcriticus vaak niet meer dan het in eigen woorden navertellen wat de dramaturg hem in het programmaboekje heeft voorgekauwd, zodat het lijkt of je een natte uilebal tegen je gezicht gespuugd krijgt, …” (Gerrit Komrij, “De brandende kwestie toespraak d.d. 21.9.1982, gehouden voor de Stichting Literaire Aktiviteiten Amsterdam, gepubliceerd in Vrij Nederland dd. 2.10.1982).

Nieuwsbrief

Advertenties

Luk Van den Dries